«СҮННЕТ» ДЕГЕН НЕ?
«Сүннет» сөзінің сөздіктегі мағынасы «қандай да бір істің барысы, жақсы немесе жаман, белгілі бір мәні бар жол» дегенді білдіреді.
Бір хадис шәріпте:
مَنْ سَنَّ فِي اْلإِسْلاَمِ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أَجْرُهَا وَأَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا بَعْدَهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْءٌ، وَمَنْ سَنَّ فِي اْلإِسْلاَمِ سُنَّةً سَيِّئَةً كَانَ عَلَيْهِ وِزْرُهَا وَوِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْقُصَ مِنْ أَوْزَارِهِمْ شَيْءٌ
«Кімде-кім Исламда жақсылыққа бастайтын бір іске мұрындық болып, соған алдымен жол ашса, жеке басы сауап алумен қатар, осы жолға түскендердің барлығының сауабы да сол адамға жазылады. Ал, кімде-кім Исламда жамандыққа бастайтын сүрлеу салса, өз басының күнәсімен қоса осы жолға түскен-дердің барлығының обалын арқалайды»[1] делінеді.
Хадис мамандары – мухаддистер, усул[2] ғұламалары және фақиһтер өздері айналысқан ғылым салаларының ерекшелігіне қарай сүннеттің мағынасын түрліше түсіндірген:
Мухаддистердің анықтамасы бойынша, сүннет – үкімдер мен амалдардың негізі саналып-саналмай-тындығына қарамастан, Аллаһ расулы (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) өзі ұнатып істеген әрі ұнатпай жасалуын қаламаған әрекеттердің жиынтығы. Ханафилердің көзқарасы бойынша, бұл – парыз, уәжіп, сүннет, мұстахаб, әдеп ретінде Аллаһ елшісінен бізге жеткен барша сүннетті қамтиды. Яғни, оған Аллаһ расулының күнделікті өмір салты, жүріс-тұрысы, әдеті, іс-әрекеттері, машықтанған дағдылары – бәрі жатады.
Усул ғұламаларының сүннет жөніндегі көзқарасы сәл басқашалау. Олардың пайымдауынша, сүннет дегеніміз – Расулаллаһтың нақты ауызша айтқан сөздері, жасаған іс-қимылдары мен (сөзбен әрі үнсіз) құптаған барлық амалдар. Яғни, Расулаллаһтың сөздері, қимыл-әрекеттері, бұған қоса сахабалардың істегенін көре тұрып тыйым салмаған, яки үндемей, іштей риза-шылығын білдірген әрекеттер осы сүннетті құрайды.
Фақиһтер сүннетті бидғатқа қарама-қайшы шариғат үкімдері ретінде (яғни парызға, уәжіпке, харамға негіз болуы тұрғысынан) алып қарастырады. Осы тұрғыдан алғанда, сүннет хадистің баламасы болып саналады.
Хадис – «айту, түсіндіру» деген мағынаны біл-діретін «тахдис» сөзінен туындаған «хабар беру, ақпарат жеткізу» деген мәндегі зат есім. Уақыт өте келе Пайғам-барымызға телінген әрбір сөз, қимыл-әрекет және тақрир (құптау) «хадис» деп аталған. Бұл жайлы Ибн Хажар: «Шариғат ілімінде хадис дегеніміз – Пайғам-барымызға қатысты барлық нәрсе»[3], – деген.
Кейбір ғұламалар «хадис» сөзінің мәнісін «қадім, нәрлі, иләһи шабыттан нәр алған ақиқат» деп түйсінген. Бұл да Құран кәрім мен сүннеттің арасындағы айыр-машылықты нақтылау тұрғысынан өте маңызды қадам. Ибн Мажәнің «Сүнән» атты хадистер жинағындағы Ибн Мәсғудтан жеткен хадис бұл ойды қуаттай түседі. Аллаһ елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) онда былай дейді:
إِنَّمَا هُمَا اِثْنَتَانِ: اَلْكَلاَمُ وَالْهُدَي، فَأَحْسَنُ الْكَلاَمِ كَلاَمُ اللّٰهِ وَأَحْسَنُ الْهَدْيِ هَدْىُ مُحَمَّدٍ
«Олар екеу: бірі – кәлам (сөз), екіншісі – һидаятқа негізделген жол. Кәламның ең кереметі – Аллаһтың сөзі, һидаяттың ең жақсысы – хазірет Мұхаммедтің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) тура жолы»[4]
Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) өз сөздерін «хадис» деп атағанды дұрыс көрген. Осылайша өз сөзі мен өзгенің сөзін бір-бірінен ажыратып қана қоймай, хадис саласының термині ретінде бұл сөздің қай жерде қолданылуы керектігін де ескерткен.
1. Сүннеттің түрлері
Жоғарыда баяндалған анықтамаларды негізге ала отырып сүннетті төмендегіше үш топқа бөліп қарас-тыруға негіз бар:
а. Ауызша (сөзбен) жеткен сүннет
Сүннет – Аллаһ расулының мүбәрак сөздері, яғни сүннеттің бір бөлігін хадистер құрайды. Құранда кездеспейтін кейбір жайттар турасында Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) айтқан түйінді, маржан сөздер фақиһтер тарапынан фиқыһ кітаптарында көптеген үкімдердің негізі ретінде қабылданған. Мысалы:
1. Пайғамбарымыз لاَ وَصِيَّةَ لِوَارِثٍ «Мұрагердің мирас хұқы өсиетпен белгіленбейді»[5] деген. Яғни артына мұра қалдырғысы келген кісі «мирасымның мынадай бөлігін пәлен деген қорға, қайырымдылық ұйымына аударамын» деп өсиет қалдыруы мүмкін. Алайда өзінің заңды мұрагеріне «мирасымның мынадай бөлігін саған қал-дырамын» деп өсиет қалдыра алмайды. (Өйткені кімге қанша мирас берілетіні Құранда көрсетілген).
2. Сондай-ақ фиқыһ әдістемесінде фиқыһтың негізгі ұстанымдарының бірін құрайтын бір сөзінде Аллаһ елшісі (с.а.с) былай деген: لاَ ضَرَرَ وَلاَ ضِرَارَ «Біреуге зиян тигізуге немесе (саған) зияны тигенге зиянмен қарсы-лық көрсетуге тыйым салынады»[6], яғни ешкімге зиян тигізуге, жамандық жасауға болмайды, сондай-ақ өзгеге зияны тиген адамға да залал келтіретіндей әрекетпен жауап қайыруға тыйым салынады.
3. Аллаһ расулының тағы бір салиқалы сөзінде былай делінеді: فِيمَا سَقَتِ السَّمَاءُ وَالْعُيُونُ الْعُشْرُ، وَمَا سُقِيَ بِالنَّضْحِ نِصْفُ الْعُشْرِ «Жауын-шашын мен ағын сулар арқылы суғарылған егістен онда бір, ал жануарлардың күшімен суғарылған егістен жиырмада бір мөлшерде зекет берілуі керек»[7].
4. «Теңіз суымен дәрет алуға бола ма?» деген бір сахабасының сауалына Аллаһ расулы көптеген пәтуаларға негіз боларлық мынадай сөзімен жауап айтқан: هُوَ الطَّهُورُ مَاؤُهُ الْحِلُّ مَيْتَتُهُ «Оның суы – таза, өлісі – адал»[8].
ә. Аллаһ елшісінің іс-әрекеттері арқылы жеткен сүннет
Құранда жалпылама айтылған кейбір жайттардың толық жай-жапсарын Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) іс-қимыл, әрекеттері арқылы ашып көрсеткен. Мысалы, Құранда намаз оқу жөнінде «рукуғ жасаңдар, сәждеге жығылыңдар..» деген бұйрықтар кездескенімен; намаз уақыттары жалпылама айтылғанымен, нақты қандай уақытта, қанша рет, қалай оқу керектігі, парыздары, уәжіптері, намазды бұзатын жайттар ашық көрсе-тілмеген. Осындай тұстарда сүннетті алға тартқан Пайғамбарымыз صَلُّوا كَمَا رَأَيْتُمُونِي أُصَلِّي «Намазды мен қалай оқығанымды көрсеңдер, сендер де дәл солай оқыңдар»[9] деп, сүннеттің шариғаттағы орнына назар аудартқан.
Намаз секілді қажылықтың тәртібі де кейіннен Пайғамбарымыздың сүннеті негізінде бекітілген.
б. Тақрири сүннет
Расулаллаһ (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) сахабаларының кейбір әрекеттерін ұнатпаған жағдайда, өзіне тән байыптылықпен оларға ескерту жасайтын. Мысалы, мінберге шығып, ешкімнің атын атап, түсін түстемей-ақ «Жамағатымызға не болған, біреулер былай етіпті?!»[10] деп оқиғаны тілге тиек етіп, жалпылама ескертетін. Ол өзінің жеке басына жасалған жамандықтарды кешір-генімен, әділет аяққа тапталған кезде үнсіз қала алмайтын. Айша анамыздың (р.а.) баяндауынша, ақиқатты жақтағанда Пайғамбарымыз «арыстандай айбаттанып кететін, әрі сол ақиқат орнын тапқанша байыз тап-пайтын»[11].
Кейде сахабаларының іс-әрекетін іштей құптаған сыңай танытқан кездері де болған. Міне, осындай жайттар, яғни Пайғамбарымыздың үнсіз мақұлдаған мәсе-лелері сүннеттің тақрири бөлігін құрайды. Мысалы,
1. Бірде екі сахаба шөлде су таба алмай, намазды тәйәммуммен оқиды. Артынша намаз уақыты шықпай жатып су табылады да, олардың біреуі қайтадан дәрет алып, манағы намазын қайта оқиды, екіншісі болса намазын қайта оқуды қажет деп таппайды. Кейіннен олар бұл жайтты Пайғамбарымызға айтқанда, ол: «Су табыл-ғаннан соң мен намазымды қайтара оқыған жоқпын» деген сахабаға أَصَبْتَ السُّنَّةَ «Сүннетті орындаған екенсің» деп, ал «Су табылған соң қайтадан дәрет алып, намазымды қайта оқыдым» деген сахабаға لَكَ اْلأَجْرُ مَرَّتَيْنِ «Саған екі есе сауап бар»[12] деп жауап қатқан. Міне, осындай жайттар «тақрири сүннет» деп аталады.
2. Аллаһ расулы Бәни Құрайза халқын тәртіпке шақыру үшін жолға шыққанда, сахабаларына «Асығыңдар, намазды сол жерде оқимыз» деген. «Асығыңдар» деген сөзді кей сахабалар «Аллаһ расулы тезірек Құрайза халқына жетуді тапсырды, намазды сонда оқуымыз керек» деп түсініп, көп еш нәрсеге кідірмей, намазды сол жақта оқиды. Сахабалардың бір бөлігі болса, «Аллаһ расулы шұғыл дайындалу керектігін айтты. Намазды осы жерде де оқуға болады» деп, намаздарын оқып, артынша жолға шығады[13]. Болған жайтты Аллаһ расулы естігенде, екі топтың да жасағандарын дұрыс деп қабылдаған. Міне, бұл оқиға да тақрири сүннетке мысал болып табылады.
2. Сүннеттің Құрандағы орны
Сүннет – тіршілігіміздің негізі, рухымыздың өзегі. Құран кәрімде де сүннеттің діндегі маңызы айрықша аталады. Құранның сүннетті бекітіп, нақтылауына қатысты бірнеше мысал келтірер болсақ:
1. Құран кәрімнің бірнеше тұсында бір-бірімен сабақтас мынадай аяттар бар:
هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي اْلأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ
«Ол (Аллаһ) үммилер[14] арасында өз араларынан бір елші жіберді. (Сол расул) Аллаһтың аяттарын оқып, оларды рухани тазартады әрі кітап пен хикметті үйретеді...»[15].
Мухаддистер мен муфассирлердің басым көпшілігі осы аяттағы «хикмет» сөзін сүннеттің баламасы деп ұққан. Себебі, Құран кәрім сынды мұғжиза кітапта басы артық, мақсаты түсініксіз сөздің, орынсыз түсіндірменің, ұзақ сонар анықтаманың орын алуы мүмкін емес. Сондықтан жоғарыдағы аятта да хикмет сөзінің мәнісі ашық түрде кітап сөзімен бірге аталғанына қарағанда, бұл кітап немесе кітаптың бөлімі деген мағынаны білдірмейді. Мұндағы кітап деп отырғаны, басқа да көптеген аяттарда сөз болғанындай, Құран кәрім, ал хикмет болса, Кітаптағы тұжырымдап айтылған мәсе-лелерді кеңірек баяндайтын, астарына үңіліп, айтарын анықтайтын, жалпылама айтылғанды тәптіштей түсіндіретін, нақты мәселелерді қуаттай түсетін Аллаһ расулының сүннеті.
2. Тағы бір аятта Аллаһ тағала пайғамбарларды былайғы халық оларға бағынсын деген мақсатпен жолдағанын айтады:
وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إلاَّ لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللّٰهِ
«Біз әрбір пайғамбарды – Аллаһтың қалауымен оларға мойынсұнылсын деп жібердік»[16].
Аллаһ адам баласына сөзін тыңдап, ізімен жүрсін деп пайғамбарларды жіберген. Бұл арада пайғамбарға мойынсұну оның жеке басына мойынсұнуды білдір-мейді. Адамның тұрмыста, қоғамдық өмірде, матер-иалдық әрі рухани тұрғыдан өсіп-өркендеуіне жол ашатын Аллаһтың елшісі болғаны үшін мойынсұну қажет болады.
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللّٰهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَوَلَّوْا عَنْهُ
«Уа, иман келтіргендер! Аллаһ пен расулына мойынсұныңдар, (Құранның әмірлерін) ести тұра, Одан бет бұрмаңдар»[17]
أَطِيعُوا اللّٰهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ
«Аллаһқа бас иіңдер, расулға мойынсұныңдар»[18].
Осы аяттарда айтылатын Аллаһқа мойынсұнушы-лық пен расулға мойынсұнушылық бір емес, әрине. Аллаһтың бұйрықтары мен тыйымдарында Аллаһқа, Расулаллаһтың бұйрықтары мен тыйымдарында, яғни оның сөздерінде, істерінде және тақрирлерінде де оған мойынсұну – Құранның тікелей әмірі. Себебі, Аллаһқа мойынұсынушылық туралы Құран кәрімде баяндал-ғандар мен Расулаллаһтың түсіндіруімен жеткен әмір-лер мен тыйымдардан басқа, сүннетке негізделген бұйрықтар, тыйымдар, үміттендіретін және үрей-лендіретін жайттар, ақыл-насихаттар бар. Бұл жайлы Аллаһ расулының:
أَلاَ إِنِّي أُوتِيتُ الْكِتَابَ وَمِثْلَهُ مَعَهُ
«Еш шүбәсіз, маған кітап және соған ұқсас (үкімдер жиынтығы) берілді»[19] деген сөзі бар.
Сондай-ақ жоғарыдағы аяттарда Аллаһ пен расулына мойынсұну қажеттілігі бір-бірінен бөлек, өз алдына жеке айтылған соң «Расулаллаһтан бет бұрып, теріс айналмаңдар» делінеді. Яғни сүннетке бағынбаудың, оған атүсті қараудың, оны тергеп, талдаудың бір мағынада діннен шығумен барабар екендігі білдірілген.
3. Бұл турасында Құран кәрімде мынадай аяттар бар:
а. يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللّٰهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي اْلأَمْرِ مِنْكُمْ
«Ей, мүміндер! Сендер Аллаһқа, пайғамбарға, өздеріңнің араларыңнан шыққан басшыларға мойын-сұныңдар»[20].
Аятта Расулаллаһтан кейінгі басшылардың өзіне бағыну керектігі айтылғанына қарағанда, адамзаттың ұлысы әрі төресі саналатын Расулаллаһқа мойынсұнбау, Құраннан басқа да айтқан сөздері мен іс-әрекеттеріне мән бермеу, білдірген әмірлері мен тыйымдарын мо-йындамауды қалай түсіндіруге болады?
ә. وَأَطِيعُوا اللّٰهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُوا
«Аллаһ пен расулына мойынсұныңдар, керіспеңдер. Әйтпесе үрей кешесіңдер, күш-қуаттарың кеміп, дәрмендерің құриды, дәулеттерің тайып, көмектен мақұрым қаласыңдар, сабырлы болыңдар!»[21]
Бұл аятта да Аллаһқа және расулына мойынсұну – көмектің, күштің, бірлік пен дәулеттің бастауы екендігіне назар аударылған. Егер мүміндер Расулаллаһқа мойынсұнудан алыстайтын болса, намазда құдды имамнан алыстағаны сияқты, құбыласынан жаңылып кері кете бастайды. Олай болса, алауыздықтан сақтанудың бірден-бір жолы – Расулаллаһтың ұстанымдарына мойынұсыну. Тағы бір Құран аятында «Өзара келіспеушілік туа қалса, мәселенің шешімін Аллаһтан және расулаллаһтан іздеңдер!»[22] делінеді. Діттеп келгенде, ақиқаттың қайнар бұлағы, яғни бізді ауызбіршілікке жетелейтін, қоғамдық түсіністікті сақтайтын негіз – Пайғамбарымыз бен оның сүннеті екені анық бола тұра, қасиетті сүннетке сын тағып, мойындамаудың соңы неге апарып соқтырарын мықтап ойланған жөн.
б. قُلْ اِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّٰهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللّٰهُ
«Сен былай де: егер Аллаһты сүйетіндерің рас болса, маған еріңдер, сонда Аллаһ та сендерді сүйеді»[23]
Шынтуайтында, Аллаһты сүю – Расулаллаһты сүюмен, ал Расулаллаһты сүю – Аллаһты сүюмен барабар. Расулаллаһты жақсы көрмей тұрып, Аллаһты сүйемін деу мүмкін емес. Пайғамбардың сүннетін мо-йындамай жатып, Аллаһты сүйемін деу – бос сөз.
в. لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللّٰهِ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُوا اللّٰهَ وَالْيَوْمَ اْلاٰخِرَ وَذَكَرَ اللّٰهَ كَثِيراً «Аллаһқа және ақырет күніне сеніп, Аллаһты ұдайы еске алатын, Аллаһпен байланысы күшті мүмін үшін Расулаллаһ – үлгі алуға лайық жан. Оның өне бойы тұнған жақсылық»[24]
Түрлі жолға бастайтын жолайырықта тура жолды тауып, адаспай жүру үшін тура жолдың шырақшысынан ажырамау, яғни сүннетті ұстану аса қажет.
г. فَلاَ وَرَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ
«Олар өзара таласқан нәрселерінде сені төреші етіп алмайынша, (содан кейін сенің үкіміңе шүбәсіз сенбейінше және саған толық бойұсынғанға дейін) мүмін бола алмайды»[25]
Пайғамбарымызды (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) жақыннан таныған бір сахабаның сүннет жайлы ұстанымына назар аударайықшы. Мәселен, мына бір оқиға:
Бір күні Ибн Мәсғудқа (р.а.) бір әйел келіп: «Сенің денеге сурет салған, салдырған, бетіндегі майда түктерді жұлған, әдемі көріну үшін тістерінің арасын егеткен, былайша айтқанда, Аллаһтың о баста жаратқан кейпін өзгертпек болған әйелдерге лағынет айтқаның рас па?» – деп сұрайды. Ибн Мәсғуд (р.а.) оған: «Бұл айтқан-дарыңның бәрі Аллаһтың кітабында бар», – деп жауап береді. Әлгі әйел: «Құдай ақы, мен Құранды басынан аяғына дейін оқып шықтым, бірақ мына айтқаныңды көрмедім», – дейді. Сонда Ибн Мәсғуд (р.а.): «Сен Құрандағы وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا «Расул сендерге нені істеуді бұйырған болса, соны орындаңдар, неге тыйым салған болса, содан бас тартыңдар»[26] деген аятты оқымадың ба?» – деп жауап берген екен.
Иә, Пайғамбарымыз расында да шашына шаш жалғаған, денесіне сурет салған я салдырған әйелдерге лағынет айтқан[27].
3. Сүннеттің хадистердегі орны
Хадистерде де сүннеттің орны мен маңызы туралы арнайы баяндалып, бұған үлкен мән берілген. Мысалы, Бұхари мен Мүслимнің «Сахих хадистер» жинағында, Әбу Һұрайра (р.а.) жеткізген бір хадисте былай делінеді:
مَنْ أَطَاعَنِي فَقَدْ أَطَاعَ اللّٰهَ وَمَنْ عَصَانِي فَقَدْ عَصَى اللّٰهَ
«Маған мойынсұнған адам, еш шүбәсіз, Аллаһқа мойынсұнған болып саналады. Ал маған қарсы шыққан адам, еш шүбәсіз, Аллаһқа қарсы шыққан болып есептеледі»[28]
Пайғамбардың жолы – Аллаһтың жолы. Пайғам-бардың ізімен жүру – Жаратқанның жіберген нұрлы жолын басшылыққа алу дегенді білдіреді. Олай болса, сүннетті мойындамау, оның өмірдегі қажеттілігін жоққа шығару – Аллаһқа қарсы шығумен барабар.
Адамдар арасынан таңдалған жанның жан сарайын нұрландыру арқылы Жаратушы Ие адамзатқа арнаған жолдауын саф күйінде жеткізген. Пайғамбарымыз да өз кезегінде Жаратушының ізгі хабарларын халыққа түсіндіріп, айшықтап беріп отырған. Мәселе осылай бола тұра, кейбір парықсыздар Аллаһ тарапынан таңдалған Елшіге қарсылық білдіріп жатса, бұл – тікелей Аллаһқа наразылық білдіру, жаһаннамға қарай қадам басу болса керек. Бұлай деу себебіміз, тағы да Бұхаридің хадистер жинағындағы
كُلُّ أُمَّتِي يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ إِلاَّ مَنْ أَبَى. قَالُوا يَا رَسُولَ اللّٰهِ وَمَنْ يَأْبَى؟ قَالَ: مَنْ أَطَاعَنِي دَخَلَ الْجَنَّةَ وَمَنْ عَصَانِي فَقَدْ أَبَى
«Қарсы шығып, мойындамағандардан басқа, үмбетімнің барлығы жаннатқа барады» деген хадисте жатыр. Осы оқиғаға қатысты сахабалар: «Қарсы шығып, мойындамағандар кімдер, уа, Расулаллаһ?» – деп сұрағанда, «Маған мойынсұнғандар жаннатқа баратындар, ал қарсылық танытқандар жаннатқа бармау үшін қасарысқандар», – деп жауап берген[29].
Әбу Дәуіт пен Тирмизидің топтамаларындағы, Ирбад ибн Сария жеткізген басқа бір хадисте Пай-ғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) былай деген:
فَإِنَّهُ مَنْ يَعِشْ مِنْكُمْ بَعْدِي فَسَيَرَى اِخْتِلاَفاً كَثِيراً، فَعَلَيْكُمْ بِسُنَّتِي وَسُنَّةِ الْخُلَفَاءِ الرَّاشِدِينَ الْمَهْدِيِّينَ تَمَسَّكُوا بِهَا وَعَضُّوا عَلَيْهَا بِالنَّوَاجِذِ
«Араларыңдағы менен кейін өмір сүретіндер көп-теген алауыздық пен бүлікшілікке куә болады. Сендер менің сүннетіме және тура жолдағы рашид халифа-лардың (Әбу Бәкір, Омар, Оспан, Алидің) сүннетін қос қолдап жармасқандай мықтап ұстаныңдар!
Осы хадистің жалғасында хадис пен сүннеттің маңыздылығына ерекше назар аудара отырып:
وَإِيَّاكُمْ وَمُحْدَثَاتِ اْلأُمُورِ، فَإِنَّ كُلَّ بِدْعَةٍ ضَلاَلَةٌ
Кейіннен ойлап шығарылған істерден (бидғат) аулақ болыңдар; себебі кейіннен ойлап шығарылғанның бәрі – адасушылық»[30] делінген.
Табараниден жеткен әйгілі бір хадисте де осы жайт сөз болады:
اَلْمُتَمَسِّكُ بِسُنَّتِي عِنْدَ فَسَادِ أُمَّتِي لَهُ أَجْرُ شَهِيدٍ
«Үмбетім алауыздықпен күйзелген заманда (діннің негіздерінен алыстап, үмбет талас-тартыстан көз ашпайтын, ислами пікірге наразылық күшейетін) заманда менің сүннетіме барынша берілген, тіпті ең болмаса оның негіздерінен біреуін орындаған адам шейіттермен бірдей сауапқа кенеледі»[31]. Осы хадистің сынға ұшыраған тағы бір риуаятында «жүз шейіт сауабын алады»[32] делінеді.
Құранның және Расулаллаһтың ап-айқын баяндауларына наразы күйде тоң-теріс қарап, өздеріне басқаша жол іздегендерге аяттың тілімен فَاَيْنَ تَذْهَبُونَ «Олай болса, қайда бара жатырсыңдар?»[33] десек, артық айтқан болмаспыз, сірә?!
[1] Мүслим, Зекет, 69; Тирмизи, Илм 15 (Сөздері Мүслимнен)
[2] Дін негіздері методологиясы.
[3] Ибн Хажар, Нүзхәтун-назар, 37-б.; Али әл-Мүнәуи, әл-Иауақит-уәд-дурәр, 1/228.
[4] Ибн Мажә, Мұқаддима, 7.
[5] Тирмизи , Уасая, 5; Әбу Дәуіт, Уасая, 6.
[6] Ибн Мажә, Ахкам, 17; Ахмед ибн Ханбәл, әл-Мүснәд, 5/326
[7] Бұхари, Зекет, 55; Тирмизи, Зекет, 14
[8] Тирмизи, Тахарат, 52; Әбу Дәуіт, Тахарат, 41.
[9] Бұхари, Азан, 18; Ахмед ибн Ханбәл, әл-Мүснәд, 5/53
[10] Бұхари, Саләт, 70; Мүслим, Никах, 5
[11] Бұхари, Худуд, 10; Мүслим, Фәдәил 77-79.
[12] Әбу Дәуіт, Тахарат, 126; Дарими, Тахарат, 65.
[13] Бұхари, Мағази, 30; Хауф, 5.
[14] Үмми – оқу-жазудан хабарсыз адам
[15] «Жұма» сүресі, 62/2.
[16] «Ниса» сүресі, 4/64.
[17] «Әнфал» сүресі, 8/20.
[18] «Ниса» сүресі, 4/59; «Нұр» сүресі, 24/54.
[19] Әбу Дәуіт, Сүннет, 5; Ахмед ибн Ханбәл, әл-Мүснәд, 4/130.
[20] «Ниса» сүресі, 4/59.
[21] «Әнфал» сүресі, 8/46.
[22] «Ниса» сүресі, 4/59.
[23] «Әли Имран» сүресі, 3/31.
[24] «Ахзаб» сүресі, 33/21.
[25] «Ниса» сүресі, 4/65.
[26] «Хашр» сүресі, 59/7.
[27] Бұхари, Тәфсирул-Құран (59) 4; Мүслим, Либас, 120.
[28] Бұхари, Ахкам, 1; Мүслим, Имара, 32-34.
[29] Бұхари, Иғтисам, 2; Ахмед ибн Ханбал, әл-Мүснәд, 2/361.
[30] Тирмизи, Илм, 16; Әбу Дәуіт, Сүннет, 5; Ибн Мажә, Мұқаддима, 6.
[31] Табарани, әл-Мұғжамул-әусат, 5/315.
[32] Дәйлами, Мүснәд, 4/198; Бәйхақи, Китабуз-зухдил-кәбир, 2/118.
[33] «Тәкуир» сүресі, 81/26.
- жасалған.