Më hipokriti i mëkateve: Përgojimi
Pyetje: Zotëri i Nderuar! Dihet nga të gjithë se përgojimi është një krimb i fshehtë shqetëson shoqërinë dhe një mëkat që prish marrëdhëniet mes njerëzve. Pavarësisht kësaj, si mund të shpjegohet që ai ende ekziston ende në shoqëri?
Përgjigje: Përgojimi (gijbet) është një ndër mëkatet e mëdha. [305] Ashtu që Zotëria ynë, i Dërguari Fisnik (s.a.s.), në një hadith, thotë kështu në lidhje me përgojimin: “Ndaluni prej përgojimit! Sepse përgojimi është më i rëndë se zinaja. Nëse dikush bën zina, pastaj pendohet, Allahu ia pranon pendesën. Por ai që përgojon, për sa kohë që nuk ia falin përgojimin, nuk gjen mëshirë.” [306] Nëse do të shihet qasja e Hazreti Ustadit ndaj kësaj çështjeje, përgojimi ka lloje të tilla, në të cilat ai është më i madh se zinaja. [307] Për shembull, në këtë kategori mund të bëjë pjesë të përgojuarit e një grupimi njerëzish të mirë apo të një individi që përfaqëson një xhemat, apo të njerëzve që, për arsye se kanë ndërruar jetë, nuk mund t’u kërkohet ndjesë.
Një krim që merr karakter kolektiv
Disa dijetarë, në lidhje me fjalët fyese, thonë se një njeriu që flet keq për Zotërinë tonë, të Dërguarin Fisnik (s.a.s.) ose shpreh gjëra negative për të, nuk i pranohet pendesa. [308] Pse? Sepse Zotëria ynë, Profeti (alejhis'salatu ues'selam), është larguar për në jetën e amshuar, ndaj edhe nuk ekziston më mundësia që Shpirti i Dashur i Krijimit (s.a.s.) të takohet dhe t’i kërkohet ndjesë me fjalët: “Ma bëj hallall.”
Po kështu, për të qarë hallin është edhe gjendja e atyre që, për shkak të çështjeve të kalifatit, flasin me tepri – mos e thëntë Zoti! – gjer në një masë refuzimi, për personalitete të jashtëzakonshme të sahabëve të nderuar si Ebu Bekri (r.a.), Omeri (r.a.), Osmani (r.a.), Aishja (radijallahu anhum). Sepse ata që kryejnë një mëkat të tillë të madh, përgojojnë një grupim të madh njerëzish të mirë dhe mendojnë keq për ta. Ata nuk kanë mundësi që, për shkak të përgojimeve të tyre, të shkojnë e t’u kërkojnë ndjesë atyre duke u thënë: “Meqë thamë fjalë të pahijshme e të papërshtatshme për ju, na e bëni hallall!” Ndaj edhe për fatin e atyre që kanë bërë një faj të tillë është për të pasur frikë. Nuk e dimë, ndoshta mund të përfitojnë ndonjë mirësi më tepër nga Zoti i Madhëruar. Por po të mbahen parasysh hadithi që përmendëm më parë dhe tekstet e ngjashme – Allahu e di më së miri –, mundësia që ata të përfitojnë ndjesë duket e largët.
Në të njëjtën mënyrë, përgojimi, shpifja, fyerja, fajësimi dhe mëkate të tjera, nëse e kapërcejnë individin dhe kryhen ndaj një xhemati, atëherë këto mëkate nuk mund të falen pa u kërkuar ndjesën dhe hallallin një për një të gjithë pjesëtarëve të xhematit. Për shembull, në lidhje me kadirinjtë dhe shadilinjtë, një njeri që flet kundër tyre duke fajësuar një xhemat të tërë, kryen një përgojim të tillë të frikshëm, saqë për faljen e atij njeriu duhen kërkuar ndjesa dhe hallalli prej mijëra apo ndoshta prej miliona njerëzve që kanë jetuar që nga Abdulkadir Gejlani apo Ebu Hasan Shadili e gjer në ditët tona. Nëse do të shkonim edhe pak më tutje, nëse njeriu që ka folur keq për një xhemat të tërë nuk i gjen të gjithë ata njerëz, nuk sqarohet dhe nuk i thotë secilit prej tyre: “Unë për xhematin në të cilin ndodhesh edhe ti, kam thënë kështu. Edhe ti ke hakun tënd në këtë punë. Ma bëj hallall!”, atëherë – Allahu na ruajtë! – ai njeri nuk mund të shpëtojë. Sikurse duaja pranohet kur fiton kolektivitet, po kështu edhe përgojimi, kur prek një tërësi njerëzish, kthehet në përgojim kolektiv dhe nëse nuk kërkohet ndjesa e të gjithë të cenuarve, atëherë njeriu nuk e ka të mundur që t’u ikë pasojave. Zoti na ruajtë, pasi përgojuesi merr gjynahet e sa e sa njerëzve, që i ngarkohen në kurriz. Ndaj edhe mund të thuhet se ky është një mëkat që rëndon sa kufri.
Përveç kësaj, duhet të dihet se edhe përgojimi i njerëzve që përfaqësojnë një bashkësi apo një xhemat është si të përfolurit e një xhemati të tërë. Për shembull, nëse dikush ngrihet dhe flet kundër meje, si një njeri i thjeshtë e i zakonshëm, dhe thotë “ky njeri është kështu e ashtu”, ky mbetet veç një përgojim individual. Por ka personalitete të tillë, që kanë marrë natyrë kolektive. Po, po. Ata janë porsi një pol që përfaqësojnë një xhemat të tërë. Vlera dhe nderi i atyre personaliteteve është njësuar me vlerën dhe nderin e xhematit që ata përfaqësojnë. Kur përmenden emrat e tyre, vijnë menjëherë në mend të gjithë njerëzit që mendojnë sipas linjës së tyre. E pra, kur thuhen fjalë kundër këtyre personaliteteve, përgojohet një xhemat i tërë. Për shembull, nëse dikush ngrihet e thotë për një njerk: “atij s’i punon mendja”, mbi këtë mendim – Allahu na ruajtë! – është kryer një mëkat më i rëndë se zinaja. [309]
Përgojimi apo sjellja prej korbi
Për të qëndruar larg përgojimit, para së gjithash duhet njohur shumë mirë vendi i përgojimit në fe. Kurani i Shenjtë, në lidhje me këtë çështje, ka urdhëruar e thënë: “A mos ndonjëri prej jush pëlqen të hajë kufomën e vëllait të vet të vdekur?” [310] Kështu, pavarësisht gjuhës së tij të pastër, Kurani Fisnik e krahason këtë çështje me ngrënien e mishit të vëllait të vdekur dhe me këtë shëmbëlltyrë, na thotë: “Mos hani kërmë!” Një tjetër kuptim i kësaj do të ishte: “Mos u sillni si korba që hanë kërma!” Nëse do t’i qaseshim kësaj çështjeje brenda përkufizimeve të këndshme të Ustadit, mund të thoshim kështu: “Çfarë ju ka ndodhur juve që, megjithëse jeni njerëz, shfaqni një sjellje të tillë prej korbi? Çfarë ka ndodhur kështu me sjelljen tuaj shoqërore, që i përket jetës suaj shoqërore, si dhe me frymën tuaj të përbashkët, teksa e cenonin kështu sjelljen tuaj?” [311]
Sikurse Kurani e përqas përgojimin me ngrënien e mishit të të vdekurit, edhe interpretuesit e ëndrrave, për një njeri që sheh në ëndërr të hajë mish, e interpretojnë gjendjen e tij si përgojim. Pra, çfarëdo lloj mishi qoftë, një njeri që, në ëndërr, vë në gojë mish, sipas interpretimit të tyre, ka cenuar dikë, ka kafshuar mishin e tij. Domethënë që çështja e të përfolurit, nga bota e shëmbëlltyrës, kalon kësisoj në ëndrrën e tij. Që këtej, mund të themi kështu: dikush që, në jetën e kësaj bote, bën përgojim, në botën e varrit do të shëmbëllehet me një kafshë të egër. Sepse vetëm kafshët e egra kafshojnë e hanë kërmë.
Përgojimi nganjëherë ndodh në formën e të kafshuarit të një njeriu, nganjëherë, porsi ujqërit e tërbuar, duke sulmuar një xhemat të tërë. S’e di, a keni parë ndonjëherë ujqër që lëshohen brenda një kopeje? Kur lëshohen në një kope, në vend që të sulmojnë një kafshë të vetme e të ngopen, ata njërës i këpusin bishtin, tjetrës i kafshojnë këmbën, tjetrës i hapin gurmazin dhe kështu, këto kafshë ndjellakeqe plagojnë pesëdhjetë prej asaj kopeje. Pikërisht kështu, disa përgojues të pakujdesshëm, që s’njohin vetveten, sa herë hapin gojën, flasin aq rëndë, saqë me gjuhët e tyre lëndojnë njerëz të panumërt dhe në përfundim, shkatërrojnë me themel jetën e tyre shpirtërore dhe errësojnë yjet e ahiretit të vet.
Kur u njoha me nxënësit e afërt të Bediuzamanit, prej tyre mësova shumë gjëra. Për shembull, tek ata pashë një ndjeshmëri shumë të madhe ndaj istibrasë. Po ashtu, edhe në çështjen e pastërtisë së rrobës, vura re se ata ishin shumë të ndjeshëm. Tek ata pashë edhe të hanin pak, të pinin pak, të flinin pak dhe të mbërrinin hajretin. Shkurt, në vendet e bukura si Haxhi Bajrami dhe Sulejmania, në të cilat kam banuar, u bëra dëshmitar i një jete prej myslimani nga ana e tyre. Kur i njoha ata, thashë me vete: “Po rizgjohem sërish në jetë, po përjetoj një ringjallje në shpirt.” Ata ua përçuan këto tipare të bukura njerëzve në mjedisin përreth. Unë, sipas aftësive të mia, mund të marr disa prej atyre tipareve. Por, me lejen dhe mirësinë e Allahut, kush e di se sa e sa njerëz të tjerë mund të ketë që kanë përfituar prej tyre dhe, nëpërmjet tyre, kanë arritur një ringjallje më të thellë.
Po ashtu, një hollësi shumë e rëndësishme që më tërhiqte vëmendjen tek ata njerëz, ishte ndjeshmëria e jashtëzakonshme që ata tregonin në të ndalurit prej përgojimit. Për shembull, nëse në prani të vëlla Tahirit do të thoshit në lidhje me dikë që, po të mund të dëgjonte, do të bezdisej: “Filani, kur fliste, e ulte kryet” apo “kur i flisje, shihte pa thënë një fjalë”, ai menjëherë do të reagonte: “Pse përgojon? Ty duhet të ta presin gjuhën me rrënjë!” Këta personalitete, siç i ndalnin të tjerët prej përgojimit, natyrisht që edhe vetë qëndronin larg tij. Për shembull, as prej vëlla Tahirit, as prej Hulusi Efendiut, as prej Mustafa Gylit, as prej vëlla Sungurit, nuk kam dëgjuar kurrë as përgojimin më të vogël. Po ju paraqes gjendjen e njerëzve që kam njohur. Por fatkeqësisht, për sa i përket gjendjes sonë, nuk do të mund t’i them të njëjtat gjëra.
Ujk dinak i veshur me lëkurë qengji
Në ditët tona, brenda lëvizjeve të dijes, të besimit e të kulturës, me lejen e Allahut, është arritur përparim deri në njëfarë mase në kontrollin të besimit dhe në jetësimin e tij. Për shembull, në njëfarë mase, kemi largim prej imoralitetit. Them në njëfarë mase, sepse nuk e di se sa larg qëndrojnë prej këtij mëkati të shëmtuar organe si syri apo veshi. Për këtë arsye, nuk flas dot kot e me hamendje. Por në kuptim të përgjithshëm, mund të thuhet se prej këtij mëkati të madh është qëndruar larg. Po kështu, edhe në paçin mbetur të uritur, njerëzit nuk kanë zgjatur dorën në mallin e tjetërkujt dhe kanë qëndruar larg asaj që nuk u përket. Prej veprave si cenimi i sigurisë së jetës së tjetrit, janë milje e milje të tëra larg. Po. Megjithëse kanë vuajtur e u janë nënshtruar shpesh ndodhive që të bëjnë të humbasësh toruan, kurrë nuk ka ndodhur që t’i kenë prekur kurrkujt as edhe një qime. Mund të thuhet, gjithashtu, se edhe adhurimet i zbatojnë dhe se, në njëfarë mase, i nënshtrohen Zotit të Madhëruar me vetëpërmbajtje. Mirëpo, ja që për përgojimin nuk i them dot të njëjtat gjëra. Sepse kur hapet kjo temë, shihni se, sikur të ishte e drejta jonë e natyrshme, nisim të përmendim sakaq dikë. Për shembull, duke folur për dikë tjetër, një shoku mund të thotë edhe: “Lëre atë!” Ndërkohë që nëse ti thua për vëllanë tënd “lëre atë!”, në jetën e përjetshme, për ty, në gjendjen më kritike, do të thonë: “Lëre atë!” Po, po. Një njeri që e fëlliq gjuhën në këtë jetë, në jetën tjetër e trajtojnë si njeri të pistë e të fëlliqur. Nëse ti në këtë jetë thua për dikë “varja atij”, në jetën tjetër do të ta varin ty. Apo nëse ti thua në këtë botë “njeri i keq” për dikë, në botën tjetër, me të njëjtat fjalë, si njeri të keq, do të të gjykojnë ty.
Më herët jua pata përmendur. Gjyshja ime nga nëna jetonte në një gjendje sikur të kishte vdekur. Aq sa, duke e gjykuar veten të vdekur, shtrihej e, madje, i mbyllte edhe sytë. Nuk e di sa zgjati ajo gjendje, por pas njëfarë kohe, thuajse u rilind për së dyti dhe jetoj me vite më pas. Ishte një grua shumë e dëlirë e shumë e bekuar. Thoshte: “Isha sikur të gjendesha në botën tjetër. Dy engjëj erdhën e thanë për mua, “Kjo e përdor gjuhën shumë pisët, duhet t’ia qërojmë gjuhën.” Dhe ma qëruan lëkurën e gjuhës.” Do të thotë që çështja është shumë delikate dhe dënimi shumë i rëndë.
Po. Tani për tani, në pastë një mëkat dinak që nuk po e pengojmë dot dhe që po e vijon ekzistencën e vet brenda një veshjeje të pafajshme, ai është përgojimi. Ai ujk i egër, në një gjendje thuajse i veshur me lëkurë qengji, vazhdon të na gërryejë. Ndaj edhe përgojimi, në ditët tona, është shndërruar në një gjendje më të rrezikshme se zinaja. Sepse mes zemrave që besojnë, i qëndrohet larg zinasë, duke e njohur atë si mëkat të madh – dhe natyrisht që i duhet qëndruar larg; po, mes njerëzve besimtarë, qëndrohet larg një vepre të tillë të shëmtuar, që hedh në erë themelet e shoqërisë, sepse dihet se ç’mëkat i madh është ajo dhe çfarë dënimi të rëndë meriton –por sa keq që ndaj një mëkati mizor si përgojimi, me të cilin gjithkush duket se është mësuar, që duket si i zakonshëm dhe, në njëfarë mënyre, të gjithë marrin pjesë në të, nuk mbahet qëndrim dhe trajtohet sikur të ishte ndonjë mëkat i thjeshtë. Kështu që njerëzit, pa iu skuqur fare faqja dhe pa u turpëruar, po e ushtrojnë këtë mëkat djallëzor. Për këtë arsye, mund të thuhet se përgojimi në ditët tonaë është kthyer në mëkatin më hipokrit dhe me anë të kësaj hipokrizie, vazhdon ta ruajë gjallërinë mes nesh.
Kurani Fisnik, për njerëzit që fyejnë e ngacmojnë të tjerët duke bërë shenja me sy e me mimikë, urdhëron e thotë kështu: “Mjerë ata që fyejnë e përqeshin!” [312] Por sidoqoftë, pavarësisht këtyre paralajmërimeve të Kuranit të Shenjtë, që do të duhej të drithëronin zemrat, ky mëkat kryeneç ka fituar mes nesh pafajësi dhe me qetësonë më të madhe po pëlqehet në kuvendet tona. Në të njëjtën mënyrë, mund të flasim me shumë lehtësi pas krahëve të një shoku. Për shembull: “Ky shok nuk ia jep hakun punës.”, “Ky shok është përtac.”, “Ky shok nuk e merr vesh këtë çështje.”, “Ky shok nuk ka përfituar asgjë prej vepra në lidhje me të vërtetat e besimit.” dhe shprehje të tjera të ngjashme, me të cilat mund ta fyejmë me lehtësi tjetrin në mungesë. Të lexosh veprat në lidhje me besimin është një cilësi shumë e mirë. Prandaj edhe mund të keni shprehur pakënaqësinë tuaj duke thënë: “Këta shokë nuk e lexojnë siç është për t’u lexuar tekstin e Risaleve.” Por kjo është një përgojim dhe e keqe e tillë, që atë të mirë që i vjen njeriut prej të lexuarit të atyre veprave ia merr pesëdhjetë herë prej duarsh e ia largon tutje.
Po. Duket se me ato anë të tij që duken si të pafajshme, ky mëkat i pabesë ende e ruan ekzistencën e tij brenda nesh. Edhe njerëzit që duken si më të pastrit, kur e hapin gojën, shihni se menjëherë ia nisin përgojimit. Për fat të keq, përgojimi në ditët tona duket sikur ka fituar liri qarkullimi dhe thuajse sikur të ketë marrë vizë kudo, mund të hyjë në çdo vend e nga çdo derë. Njerëzit nuk neveriten e nuk u vjen ndot prej tij. Kur përgojojnë, as që bien në gjendjen shpirtërore për të menduar: “Bëra diçka të turpshme.” Gjithkush i bashkohet këtij mëkati dhe me këtë anë, ai po bëhet më i mallkuar se mëkatet e tjera dhe më i rëndë se zinaja.
Guxim fetar kundër përgojimit
Kur nëna jonë, Aishja e nderuar (r.a.), tha për një grua, në mungesë të saj, se e kishte qafën të shkurtër, I Nderuari Prijës i Qenieve të Krijuara (alejhis’salatu ues’selam) urdhëroi e tha: “E përgojove!” [313] Prej këtij dhe prej teksteve të tjera të ngjashme, kuptojmë se nëse një njeri, në mungesë të dikujt, thotë për të fjalë si, për shembull: “E paska lidhur shaminë pak ngushtë” apo “e ka jakën pakëz të çelë” e të tjera të ngjashme, e ka përgojuar atë. Sepse Tabloja e Krenarisë Njerëzore (alejhi elfu elfi salatin ue selam), kur bën përshkrimin e përgojimit, urdhëron e thotë: “Çdo fjalë, që do ta shqetësonte vëllanë tënd po ta dëgjonte t’i thuhej në sy, është përgojim.” [314]
Sipas këtyre standardeve, kur mes nesh thuhet një fjalë që shpreh përgojim, atëherë duhet të bëjmë siç bënin disa prej sahabëve dhe ta braktisim atë kuvend duke thënë: “Në këtë kuvend nuk rrihet më. Sepse këtu u bë mëkat, u bë rebelim ndaj Allahut!” Po, po. Pavarësisht se kush mund ta bëjë përgojimin, atyre që ulen aty u takon të ngrihen menjëherë dhe ta braktisin kuvendin. Kjo ka vetëm një përjashtim: Nëse brenda xhematit ka njerëz që nuk i njohin metodën, etikën dhe mënyrat se si duhet trajtuar përgojimi, atëherë për t’u shpjeguar këtyre fillestarëve çështje, kuvendi mund të mos braktiset. E pra, nëse gjithsecili shfaq një qëndrim të tillë kundër përgojimit, besoj se vetëm atëherë mund t’i dilet përpara kësaj të keqeje.
Po e shpreh edhe një herë se për të arritur një përfundim të tillë, para së gjithash duhet ta pranojmë të gjithë në ndërgjegjen tonë se çfarë mëkati i frikshëm e i shëmtuar është përgojimi. Po, po. Gjer në çastin kur të ndiejmë neveri prej përgojimit dhe ta shohim atë si një mëkat të shëmtuar, ai, me vizën e pafajësisë që ka marrë prej nesh, gjithmonë do të gjejë hapësirë për të shëtitur mes nesh dhe do të pëlqehet nga ana jonë.
Nëse duam që përgojimi të mos na zërë vend si kërmë në krye të varrit, të mos e fëlliqë horizontin tonë të varrit dhe të mos kthehet në shkak vuajtjeje për ne me erën e tij të fëlliqur dhe me pamjen e tij të shëmtuar, [315] atëherë që tani, të gjithë bashkë, duhet të mbajmë qëndrim kundër tij.
Për këtë arsye, njerëzve që kam rreth meje u them se nëse ndodh që, kur të hap gojën, të bëheni dëshmitarë qoftë edhe të një gjysmë fjale përgojim, menjëherë mbani qëndrim kundër kësaj dhe duke e ndërruar fjalën, mundohuni ta tërhiqni bisedën te dashuria hyjnore. Ju lutem, mos qëndroni pas në këtë çështje dhe për t’ia prerë rrugën kësaj vepre të shëmtuar, tregoni gjithë guximin tuaj qytetar, apo më saktë, guximin tuaj fetar.
Palaçollëku, bufonëria, serioziteti dhe dinjiteti
Pyetje: Cilat janë hollësitë që duhen mbajtur parasysh për të qëndruar larg paturpësisë e karagjozllëkut dhe për të zotëruar seriozitet e dinjitet? A mund të na i shpjegoni?
Përgjigje: Palaçollëku apo, siç quhet në gjuhën e tasavufit,bufonëria, ndryshon sipas horizontit të besimit e të dijes dhe të nivelit të lidhjes së individit me Allahun. Te disa, nëse u vjen në mendje diçka e lidhur me mosbesimin dhe me çudhëzim , edhe në qoftë një çast i vetëm sa një vetëtimë, kjo gjendje ata i tmerron e i trondit rëndë. Ndërsa fillestarët si ne, vetëm në raste shprehjesh të përdorura në lidhje me Qenien Hyjnore apo me profetësinë, mbartin shqetësimin: “Mos vallë kam rënë në femohim e në humbje?”
Për ta shprehur ndryshe, kufijtë e palaçollëkut e të karagjozllëkut janë shumë të gjerë. Për shembull, ka karagjozllëqe e fjalë të pahijshme që nënkuptojnë mungesë respekti ndaj Allahut dhe këto bien erë mohim. Në përfundim të të tilla fjalëve të pahijshme, njeriu, pa e kuptuar as vetë, mund të rrëshqasë në mohim. Nga ky këndvështrim, edhe në qoftë nivel fillestar, njeriu duhet të përpiqet ta ndiejë në ndërgjegjen e vet të vërtetën se Zoti i Madhëruar di e sheh gjithçka dhe këtë ndjesi duhet ta pasqyrojë në sjelljen e tij. Nga ana tjetër, kam njohur njerëz të tillë që s’i kam parë kurrë të mos e kontrollojnë gojën. Këta njerëz, gjatë gjithë jetës së tyre, ecnin përherë me kryet ulur. Janë vështrimi i thellë dhe serioziteti i tyre ato çka kanë ushtruar një ndikim shumë serioz në zemra.
Jetë shpirtërore e zbehur me gajasje
Nuk ka kurrfarë dyshimi se jo gjithkush mund të bëhet pjesë e këtij horizonti. Për shembull, nisur nga mjedisi ku kemi lindur, ne jemi si barinjtë në shkretëtirë. Nuk kemi horizont, zemra nuk na është zgjeruar, truri dhe mendimet tona kanë mbetur të dobëta. Por pavarësisht gjithë kësaj, sërish njeriu duhet të përpiqet përmes konceptimit të vet. Tani, nisur nga pajimet, aftësia dhe horizonti, mund të duket sikur për ne është paracaktuar që të ndalemi në një vend para derës së haremit. Por njeriu kurrsesi nuk duhet të kënaqet me kaq. Përkundrazi, ashtu sikurse ai udhëtar i së vërtetës që përmendet në Ajetin Madhështor, “A s’ka edhe më?” duhet të thotë përherë. [316] Madje edhe nëse futet në vendin e haremit, sërish aty duhet të kërkojë më tutje duke thënë me vete: “Si mundem, vallë, ta forcoj edhe më marrëdhënien time me Atë?” Dhe gjithmonë të rendë pas lutjes: “A s’ka edhe më?” Po, po. Besimtari, që nga çasti që, me “La ilahe il-lall-llah”, hedh hapin në brendi, gjithmonë duhet të kërkojë horizontin më të largët. Pra, cilido qoftë ai horizont që e lë gojëhapur, që e bën të zbehet krejt, që e mbush me frikë e respekt dhe e bën t’i drithërohet zemra, pikërisht atë horizont duhet të përpiqet që të arrijë. Ndoshta edhe në iu shfaqtë në buzë vende vende një buzëqeshje me burim prej shprese, pa kaluar shumë, ai duhet të mblidhet në një atmosferë të frikës e të respektit dhe ta mbështjellë unin e vet me ndjenjën e tutës e të drojës. E pra, këta janë heronjtë e vërtetë të migrimit. Sepse pavarësisht se me pamjen e tij të bekuar e plot nur, Zotëria ynë, Nderi i Gjithësisë (s.a.s.), gjithmonë rrezatonte shpresë me buzëqeshjen e tij të përhershme, është regjistruar vetëm tri herë që ai të ketë qeshur. [317] Edhe mes sahabëve të nderuar dhe tabiinëve të mëdhenj ka sa e sa njerëz të lartësuar në këtë gjendje. Madje disa dalloheshin e njiheshin prej këtyre cilësive. Ahere njeriu, në thelb, duhet të vendosë distancë me palaçollëkun dhe duke u ushtruar vazhdimisht, të përpiqet për seriozitet e vetëpërmbajtje. Nëse kjo realizohet, me kalimin e kohës, një gjendje e tillë përcillet në të gjithë sjelljen e tij.
Çfarë kuptoni ju me fjalët e Mevlana Xhamit, që Bediuzamani i nderuar i citon në Fjalën e Shtatëmbëdhjetë:
“Vetëm Njërin të duash, vetëm Njërin të thërrasësh, vetëm Njërin të kërkosh, vetëm Njërin të shohësh, vetëm Njërin të dish, vetëm Njërin të thuash.” [318] E pra, njeriu njeriu zbret në thellësinë e këtyre të vërtetave, nëse i përvetëson ato, nëse gjithmonë vepron me dëshirën e dashurinë për ta parë Atë, për ta njohur Atë, për ta thirrur Atë dhe për ta kërkuar Atë, me kalimin e kohës, kjo gjendje kthehet në pjesë të natyrës e të karakterit të tij.
Siç u shpreh pak më parë, për ne fillestarët, një gjendje e tillë mund të duket e largët. Por edhe ne, së paku, duhet të qëndrojmë larg gajasjeve të pahijshme vend e pavend, në qëndrimet e në sjelljet tona nuk duhet të tregohemi joseriozë. Sidomos nëse gjendemi në një pozitë në përfaqësim të fesë, çështja fiton ndjeshmëri shumë më të lartë. Sepse njerëzit në rrethin tuaj presin prej jush një gjendje e qëndrim të tillë. Meqë jeni besimtarë, ahere në këtë çështje duhet të keni një dallim nga të tjerët, duhet të tregoni një ndryshim, ashtu që njerëzit, duke ju parë ju, të shohin me lakmi fenë dhe vlerat tuaja fetare. Nëse edhe ju silleni si të tjerët, veproni si të tjerët, flisni si të tjerët, gajaseni e argaliseni si të tjerët, atëherë bashkëbiseduesit tuaja nuk janë në gjendje t’i shikojnë besimin dhe bukuritë e besimit brenda jush. Për ndryshim, mbeten veç ca informacione teorike, të cilat nuk se tregojnë për besimin e vërtetë. Po, po. Të dhënat teorike kanë një funksion si prerja e rrugës së femohimit, por nuk duhet harruar se vendosja e imanit në zemrën e njeriut bëhet me vepra.
Vetëdija e mirësisë që përqafon jetën
Një njeri që ka mbërritur në një pikë në përfundim të rrugëtimit të tij shpirtëror, aty duhet ta përgatisë veten për vetëpërmbajtje e syçeltësi. Te një udhëtar i tillë i së vërtetës, edhe në qoftë ai në një gjendje të dehjes hyjnore e të përsosjes, gjithmonë vërehen shenjat e syçeltësisë e të kthjelltësisë. Ai, duke thënë “Ka Zot!”, u shmanget veprimeve të pamenduara dhe mbushet në çdo sjellje me frymëmarrjen e vetëpërmbajtjes. Madje edhe në kryerje të nevojave personale, ai skuqet e ndihet i turpëruar, sepse edhe pse engjëjt nuk janë të pranishëm në këso rastesh, gjithmonë njeriu duhet të jetë në ndërgjegjen e të qenin nën shikimin e Zotit). [319] Ndaj edhe ky mendim, e gjithë kjo gjendje, prek qëndrimet dhe sjelljet e tij.
Jua kam treguar edhe më parë. Kur Imami i Allvarit u shpërngul për në jetën tjetër, isha ende gjashtëmbëdhjetë vjeç. Për këtë arsye, nuk mund të them se i kuptoja fjalët e thella e plot kuptim, që dilnin prej gojës së tij. Por ulur a ngritur qoftë, në çdo qëndrim e veprim, ai kishte një ndikim të tillë, që e kapërcente ligjërimin me fjalë. Pavarësisht se kishte mbërritur të nëntëdhjetat, qëndronte tetë orë i ulur në gjunjë. Nuk e di në i mpiheshin këmbët apo jo. Veç kësaj, kishte edhe shqetësime nga prostata. Pavarësisht kësaj, nuk e ndryshonte kurrë sjelljen. Edhe sikur kurrgjë të mos thoshte, por veç të shqiptonte një herë “Allah!” në praninë tënde, të bënte të të drithërohej zemra. Nganjëherë dridhej në çast sikur ta kishte zënë korrenti. E pra, ajo gjendje, ai qëndrim e ajo sjellje plot thellësi, seriozitet e mirësi, vështrimet dhe rrudhat e fytyrës, të gjitha pasqyroheshin në shpirtin e të pranishmëve.
Një tjetër prej atyre njerëzve që, me gjendjen e me qëndrimet e tyre, me uljet e me ngritjet e tyre, ndikonin te njerëzit, ishte edhe Salih Efendiu. Kurrë nuk e pashë të gajasej me dhëmbë jashtë. Në kohën që e njoha, isha në moshën e më të voglit prej fëmijëve të tij. Por pavarësisht kësaj, kur vinte për vizitë, nuk e ulja dot në ndonjë divan. Gjithmonë ulej në gjunjë. E pra, në këtë masë ishte ai njeri i kujdesshëm e i vetëpërmbajtur. Besoj se sikur një njeri të tillë ta merrnit e ta çonin në prani të Allahut dhe ai të dëgjonte drejtpërdrejt, pa sa e si, fjalën e Zotit të Madhëruar e të merrte urdhra prej Tij, sërish ai njeri do të thoshte: “O Zot! Mos vallë këto janë gjëra që burojnë prej nefsit tim? Në qofshin kështu, mbështetem në mbrojtjen Tënde. Ti je i madh. Një rob mëkatar, rebel e i vogël si unë nuk mund ta ketë të merituar një mirësi të tillë. Ahere ç’është kjo gjendje, o Allahu im?” E pra, një njeri me një mendësi të tillë, për shkak se është i mësuar me vetëpërmbajtjen, frymëmerr me vetëpërmbajtje, vepron me vetëpërmbajtje, ulet e ngrihet me vetëpërmbajtje, dhe kurrë nuk e ndërron sjelljen e vet. Ndaj edhe prej një njeriu të tillë nuk shfaqet kurrë sjellje prej karagjozi.
Nga ana tjetër, disa njerëz që kanë vënë pak kamje prej disa dhuratave që u janë dhënë apo nëse u janë hapur qoftë edhe pakëz rrugët e të ardhurave, gëzojnë si magrebasi që ka rënë në mall dhe e humbasin toruan. Vetëm personalitete si Shah Gejlani, Muhammed Bahaudin Nakshibendi apo Imam Rabbaniu, as edhe për një çast nuk i janë ndarë vetëpërmbajtjes. Imam Rabbani, në veprën me titull “Letrat”, përdor shprehje me përmbajtjen: “Gjendem në një pikë të tillë, që nuk e kuptoj nëse më prek apo nuk më prek këmba në tokë.” Por pavarësisht se ndodhet në këto shkallë, ai thekson me këmbënguljen rrugën e gjerë të Sunnetit të Lartë dhe rrugën e sahabëve të nderuar dhe në çfarëdolloj niveli qoftë, këshillon milimetër më milimetër për sheriatin e jashtëm. [320]
Por për ne, si myslimanë të ditëve të sotme, njëra prej mangësive më serioze është se nuk e besojmë me zemër të qenët e Allahut në çdo çast e në çdo vend pranë nesh. Informacioni ynë në lidhje me këtë çështje është më së shumti i përbërë prej njohjes teorike. Dhe kur informacioni teorik nuk bëhet jetë me jetën, prej gjendjes e prej sjelljeve tona derdhet palaçollëk dhe mungesë serioziteti. Po, po. Fatkeqësisht, sjellja jonë nuk është prej besimtari; për këtë arsye, nuk depërtojmë dot në shpirtra. Ndërkohë që unë, brenda këtij rrethi, ata të parë të mirë i kam parë gjithmonë seriozë dhe të dinjitetshëm. Ata e dinin se ku kishin ndalur. Ata e jetonin jetën sikur të ishin duke qëndruar përballë haremit, në këmbë, në respekt e nderim të thellë. Kështu, duhet ta dimë se palaçollëku, mungesa e seriozitetit dhe bufonëria nuk kanë vend në vokacionin tonë. Një orë e më parë, ndaj kësaj cilësie duhet të mbajmë qëndrim, duhet të ruajmë largësi prej saj dhe të mos i lejojmë që të mos bëhet pjesë as edhe në ëndrrat tona.
Ndërsa për sa i përket largimit prej palaçollëkut dhe arritjes së vetëpërmbajtjes në jetën tonë të adhurimit, mund të thuhet, se nëse besimtari e kërkon seriozitetin në gjithë jetën e vet, edhe në adhurime e në rituale do ta kapë atë me të njëjtën lehtësi. Për këtë arsye, vetëpërmbajtja dhe dinjiteti duhet të bëhen pjesë e gjithë jetës së besimtarit. Kreu i Qenieve të Krijuara (alejhi elfu elfi salatin ue selam) edhe kur ishte i shtrirë në shtrat, vendoste dorën e djathtë nën krye, i tërhiqte këmbët në kraharor, mblidhej dhe ashtu pushonte. Nëse do të shohim historinë profetike, do të vërejmë se në çdo pikë e në çdo centimetër të jetës së Tij të bekuar ka një vetëpërmbajtje e një kujdes të tillë.
Nëse edhe ju përpiqeni të arrini një seriozitet të tillë në të gjitha faqet e jetës suaj, duke qëndruar larg karagjozllëqeve edhe në namaz e në ritet e tjera, atëherë mund ta arrini vetëpërmbajtjen, përvuajtjen dhe respektin. Po, po. Nëse edhe ju përpiqeni që në çdo vend, me sa të keni në dorë, të veproni me ndërgjegjen e të gjendurit në prani të Tij dhe t’i planifikoni sjelljet tuaja sipas kësaj, pa rënë në artificialitete dhe në sjellje të panatyrshme, prej gjendjes dhe sjelljeve tuaja do të pikojë thjeshtësi, ndrojtje e respekt. Mos e harroni se nëse bini në artificialitet, njerëzit do ta kuptojnë që sjelljet tuaja janë të pavërteta dhe do të shprehin mospëlqimin e tyre. Kështu, ndahen modestët e natyrshëm prej modestëve të stisur e artificialë. E njëjta gjendje vlen edhe për njerëzit e vetëpërmbajtur dhe ata që hiqen si të tillë, për ata që janë seriozë dhe ata që hiqen si të tillë. Njeriu që në një mjedis hiqet sikur qëndron larg palaçollëkut dhe sikur është serioz, kur largohet që andej, gjendet në veprime aq të papërshtatshme, bie në shkërbime e palaçollëqe aq vulgare, shpreh fjalë aq të pahijshme, saqë kur i shihni me sytë tuaj këtë gjendje, këto veprime e këto fjalë të tij, skuqeni gjer te veshët. Sepse serioziteti ende nuk është bërë pjesë e natyrës së tij. E pra, që të mos biem në një dyzim të tillë, duhet t’i shtrijmë në praktikë në çdo pikë të jetës vlerat të cilave u besojmë dhe kështu, t’i kthejmë ato në një thellësi të karakterit tonë.
“Të lutem, o Allahu im! Shpallja praninë dhe madhëstinë Tënde unit tim!”
Prej Zotit të Madhëruar duhet kërkuar që të jemi seriozë. Nuk është e drejtë të mendohet: “E dëshiroj, por nuk e bëj dot pjesë të thellësisë së natyrës sime. Sërish jam joserioz, sërish jam karagjoz, sërish jam i pavëmendshëm kundrejt Allahut.” Për atë Zot, për të rregulluar gjendjen tonë plot dobësi, sa net të javës jemi ngritur dhe jemi përgjëruar me gjithë zemër: “Të lutem, o Allahu im! Shpallja praninë dhe madhështinë Tënde unit tim!” Sa herë ia kemi kërkuar këtë Atij e Ai s’na e paskësh dhënë! Jo, nëse mëtojmë diçka të tillë, veç bëhemi gënjeshtarë. Nëse Ai nuk na e dhuron këtë dhe ne ende ndodhemi në gjendjen ku jemi, atëherë do të thotë se kësaj çështjeje me rëndësi jetike për jetën tonë të zemrës e të shpirtit nuk i kemi dhënë dhe nuk i japim rëndësinë e duhur.
Libri ynë i lartë, Kurani i Shenjtë, me një stil më shumë se serioz, është një bekim qiellor e tokësor që i erdhi njeriut më serioz në faqe të dheut, për të institucionalizuar në tokë pikërisht seriozitetin. Përndryshe, Kurani, siç shprehet edhe në ajetin e shenjtë, وَمَا هُوَ بِالْهَزْلِ “Ai nuk është shaka” [321] , nuk është një lojë e dëfrim.
Për ta rifituar seriozitetin që e kemi humbur, duhet ta këshillojmë njëri-tjetrin vazhdimisht. Për këtë, si në një marrëveshje shoqërore, duhet t’i japim njëri-tjetrit fjalën dhe autoritetin e nevojshëm. Për shembull, kur të shohim ndonjë vëlla tonin që ka rënë në mungesë serioziteti, duhet të mund ta paralajmërojmë: “Ç’është kjo gjendje, o vëllai im! A mos vallë të erdhi sihariqi i jetës së amshuar? A mos u përgëzove me Xhenetin?” Të mos themi, pastaj, se edhe një njeri që do të ishte përgëzuar me Parajsën, gjer në çastin që do të hidhte hapin aty brenda, do të duhej të ruante seriozitetin. Sepse gjer në çastin që do të hyjmë aty, askush nuk është nën garanci. Nëse Nderi i Gjithësisë, Zotëria ynë (alejhis’salatu ues’selam), për të na dhënë mësim vetëpërmbajtjeje, urdhëron e thotë: “As unë nuk hyj dot në Parajsë me veprën time!” [322] , atëherë a nuk duhet që gjithkush ta vërë kryet në duar e të meditojë? Nëse edhe Zotëria i Zotërinjve (s.a.s.), që në një rekat të namazit recitonte suret madhështore “Bekare”, “Ali Imran”, “Maide” dhe “Nisa”, urdhëron e shprehet se nuk do të mund të hynte në Xhenet me veprën e vet, atëherë a nuk është për t’u pyetur njeriu: “Për çfarë gajasesh e bën ende palaçollëqe?”
Zgjidhja për të mos rënë në lodhjen e rrugës: Përpjekja për ripërtëritje
Pyetje: Cilat janë çështjet për të cilat udhëtarët e idealit duhet të bëjnë kujdes që, me kalimin e kohës, të mos mposhten prej vendnumërosë, rutinës dhe mpirjes? A mund të keni mirësinë të na e shpjegoni?
Përgjigje: Para së gjithash, duhet ditur se nuk është një punë e lehtë që njeriu t’i ruajë për një jetë të tërë përfitimet, gjallërinë dhe hijeshinë shpirtërore që i ka shtënë në dorë në një periudhë të caktuar; madje kjo është edhe më e vështirë sesa shtënia e tyre në dorë herën e parë. Po, është e vërtetë se që të ruash gjatë gjithë jetës fjalët dhe ngjarjet, ndjesitë e dëlira, tensionin metafizik që shkaktojnë drithërima në shpirtra dhe prodhojnë ndikim shokues kur përjetohen për herë të parë, është një çështje më e vështirë se çdo vështirësi. Ndaj edhe në çdo fillim të ri, njerëzit që kanë përbërë safin e parë, edhe në paçin qenë shumë dinamikë, në periudhat e mëpasme nuk e kanë vijuar dot të njëjtën gjallëri. Ashtu që edhe në rishtarët që, fillimisht, me plot vrull e dëshirë, kanë shpërfaqur heroizëm për hir të vlerave në të cilat kanë besuar, me kalimin e kohës, kanë nisur të vërehen shenjat e konsumimit e të lodhjes. Edhe nëse koha, që përbën një mirësi të madhe që Zoti i Lartësuar i ka dhuruar njeriut, në vetvete nuk konsumohet, kur nuk i njihen pesha e vlera, kur, për pasojë, nuk vlerësohet siç duhet për të ruajtur gjallërinë e freskinë, në çdo ditë që kalon, freskia, ëmbëlsia, gjallëria e joshja në ndjenja e në mendime i nënshtrohen një konsumi e shpërbërjeje në një masë të caktuar. Për shembull, në namazet që falen, shpirtrat në të cilat që kanë mbetur larg ndërgjegjes së të qenit në praninë e Allahut, janë përmalluar për emocionet e drithërimat e brendshme. Po kështu, agjërimet që pritet ta fusin njeriun në portën e Rejjanës dhe ta bëjnë të fitojë gjendjet shpirtërore të të të ecurit nëpër korridoret e Xhenetit, [323] janë kthyer në një gjendje të urisë në pritje të konsumimit të darkës. Për këtë arsye, po e pohoj edhe një herë se ruajtja e përfitimeve të marra në fillim, bashkë me vlerën e përpjekjes, me thellësinë e me hijeshinë, me përmasat joshëse, është më e vështirë sesa marrja e tyre në fillim.
Përpjekja e paprerë për ripërtëritje
Ajo çfarë duhet bërë kundrejt një gjendjeje që duket si e pashmangshme për çdo individ dhe shoqëri është që njeriu të gjendet vazhdimisht në një mundim e përpjekje për përtëritje, ta thurë jetën me këtë vetëdije. Sepse syri dhe zemra juaj, në një periudhë të caktuar, mund t’u jenë hapur bukurive të caktuara dhe ju mund t’i keni përqafuar me sinqeritet e me shpirt ato bukuri. Por më pas, në mënyrë që ato bukuri të mos zbehen, të mos vriten dhe të mos ndryshken në botën tuaj të mendimit, por të ruhen me gjithë shkëlqimin e tyre, kërkohen një mundim e përpjekje shumë serioze. Këtë gjendje mund ta sqarojmë me një shëmbëlltyrë të tillë: Një njeri, duke u mbajtur pas litarit, me këmbët të lidhur me kanxhë, me duart të veshura me dorashka dhe duke u munduar në rrugë të ngjashme, mund ta gjejë një rrugë e të ngjitet në majë. Por më pas, që të mund të qëndrojë në këtë majë, që ta vazhdojë ekzistencën e tij atje, që t’u përshtatet kushteve, atmosferës së asaj maje dhe njëkohësisht, ta përvetësojë atë vend, ta përngjasojë vetveten me të, është një punë më e vështirë nga ç’ishte arritja në majë. Për këtë arsye, puna është që të qëndrosh në majë, të mos i humbasësh ato që ke fituar dhe veç kësaj, t’i shumëfishosh ato. Dhe kjo është e mundshme vetëm me një përpjekje të vazhdueshme për ripërtëritje.
Siç thuhet në një hadith, I Dërguari i Allahut (sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem) i këshillon sahabët fisnikë kështu: “Ripërtërijeni besimin tuaj!” Pas kësaj, kur e pyesin: “O i Dërguari i Allahtu! Si ta ripërtërijmë besimin?”, Tabloja e Krenarisë Njerëzore (alejhissalatu vesselam) urdhëron e thotë: “Fjalën “La ilahe il-lall-llah” (me mendje, me zemër, me gjuhë) përkujtojeni së shumti.” [324] Atëherë edhe ju, duke shtuar vazhdimisht diçka në basenin e njohurive tuaja, duhet të përpiqeni ta ripërtërini mendimin tuaj mbi Islamin e ihsanin. Kështu, informacione të shumëfishta krahasuar me dijet që në botën tuaj të zemrës kanë avulluar e i keni humbur, do të vërshojnë sërish nga kanale të ndryshme; dhe kështu, ju do ta mbushni sërish zbrazëtinë e krijuar. Do të analizoni urdhëresat hyjnore, do të endeni në luginat e meditimit, do të krahasoni dijet tuaja të shkuara me të sotmet dhe do të mbërrini vazhdimisht në analiza e sinteza të reja, do të hulumtoni e do të arrini përfundime dhe kështu, me dijet që do të përfitoni çdo ditë, do ta ripërtërini edhe një herë besimin tuaj.
Në trupin e njeriut gjithmonë shfaqen ndryshime dhe tjetërsime. Të gjitha qelizat e trupit, të gjitha atomet në qeliza, të gjitha elektronet në to u nënshtrohen ndryshimeve. Atëherë njeriu, që ka një trup që vazhdimisht tjetërsohet e zhvillohet, duhet t’i shtjerë prapë në dorë pajimet e vërteta që do t’ia zhvillojnë e ripërtërijnë sërish besimin. Nëse njeriu vepron kështu, do ta shfaqë e provojë edhe një herë veten si një kryengritës që i ka shpallur luftë stanjacionit e rutinës.
Eliksiri i jetës: biseda për të Dashurin
Krahas mendimit, meditimit dhe përkujtimit individual, një tjetër mjet që siguron vazhdimin rrugës së qëndrimit në majë dhe të ruajtjes së asaj çka është fituar, është edhe biseda për të Dashurin e zemrës. Kjo është një dashuri, një pasion e një ndezulli e jashtëzakonshme dhe një mik i së vërtetës, me shprehjet e tij plot emocion, i jep zë kështu kësaj ndjesie:
“Sikur Atë që dua unë ta donte bota mbarë!
E për kurrkënd tjetër të mos flitej një fjalë...!”
(Tashllëxhallë Jahja)
Po. Edhe njerëzit që ua rrëmben zemrën një qenie kalimtare, qoftë edhe ata që zemra u lidhet pas një dashurie simbolike, nuk shohin e nuk njohin më kurrkënd tjetër veç së dashurës. Ndërsa ajo që ne duam, që ndiejmë pasion e jemi të dashuruar është Allahu, është i Dërguari i Allahut. Prandaj edhe kemi dëshirë që e gjithë bota t’ua falë zemrën këtyre të vërtetave. Gjithkush ta përmendë emrin e Allahut tim; të kujtojë emrin e madh të Zotërisë sim (alejhi elfu elfi salatin ue selam).
Nga ky këndvështrim, ne, teksa mblidhemi e rrimë së bashku, ngado që ta vërtisim e ta vërtisim bisedën, patjetër duhet ta sjellim fjalën tek i Dashuri e të flasim për të. Nëse ndieni një lidhje të thellë të zemrës me Allahun, nëse keni dëshirë që Atë ta njohë gjithkush dhe në çdo përkujtim të Tij të këndelleni sikur freskoheni me një enë ujë që e nxirrni prej një burimi parajsor, atëherë vërtitini bisedat tuaja rreth së vërtetës “La ilahe il‘lallah Muhamedun Resulullah”.
Njeriu, në kohën e rinisë, bën një jetë të gjallë e energjike. Ndërsa në periudhën e pjekurisë, gjithçka nis e zë vendin e vet dhe logjika e gjykimi nisin të mbizotërojnë në jetën e njerëzve. Por vjen edhe një periudhë, që ndjenjat dhe mendimet nisin të zbehen, të fiken e të ndryshken. Kjo nuk do të thotë që pjekuria është stanjacion në shpirt. Në të kundërt, kjo gjendje do të jetë zbehje e zbardhje e linjave që më herët kanë pasur domethënie të madhe për ju. E pra, në një gjendje të tillë, në bisedat për të dashurin e zemrës, në mendim, meditim e përkujtim, duhet të zgjoheni edhe një herë në çadrën e oksigjenit, të ecni edhe një herë drejt ringjalljes dhe kështu, ta nderoni, ta thelloni e ta kurorëzoni pjesën e mbetur të jetës duke përmendur Atë. Duhet të dihet se kthimi i një përpjekjeje e mundimi të tillë për ripërtëritje do të jetë shumë i ndryshëm në jetën e amshuar.
Vullnetet e gjalla dhe Shteti Osman
Njëri prej shteteve më jetëgjata në botë është Devleti Alije apo Shteti Osman. Nëse shohim themelin e Shtetit Osman, që u ngrit mbi baza më të sigurta sesa shteti i emevive dhe ai i abasidëve, do të vërejmë se thelbi dhe përmbajtja e tij janë besimi në Allahun, njohja e Allahut, dashuria për Allahun dhe kënaqësia shpirtërore. Nëse doni të dini se çfarë ndjenjash e mendimesh zotëronte së pari ky shtet, duhet të shihni se si gjykonte Murat Hydavendigjari para se të binte dëshmor në Luftën e Fushë-Kosovës. Në mbrëmjen para betejës, Murat Hydavendigjari u tërhoq në çadrën e vet dhe pasi e kaloi natën zgjuar, në rite e adhurim ndaj Allahut, para se të ngrihej prej sixhades, ngriti duart kah qielli dhe iu lut Zotit të Madhëruar kështu: “O Zoti im! Në qoftë shfaqur kjo furtunë prej mëkateve të këtij robit tënd të varfër, Muratit, mos i ndëshko ushtarët e mi të pafajshëm. Fali ata! O Allahu im! Ata, gjer këtu, kanë ardhur vetëm për të lartësuar emrin Tënd dhe për t’i bërë njerëzit që ta dëgjojnë fenë e Islamit. Largoje fatkeqësinë e kësaj furtune prej kokave të tyre. Bëji të arrijnë një fitore që t’i shkojë për shtat Famës Tënde, ashtu që të gjithë myslimanët të festojnë. Ndihmoji e dhuroju fitore myslimanëve! Dhe nëse ke dëshirë, në atë ditë të festës, ky robi yt, Murati, u bëftë kurban për ty! Së pari më bëre mua luftëtar, paskëtaj më bëj dëshmor!” Dhe ç’gojë paskësh qenë ajo që e bëri këtë dua! Pasi dëshira e tij u përmbush shpejt dhe ai i arriti shkallët e flijimit e ra dëshmor.
Allahu, këtyre njerëzve, që kanë dhënë shpirtin e kanë vepruar vetëm për hir të Allahut dhe brenda sferës së kënaqësisë së Tij, ua ka shndërruar sekondat e jetës në rend të viteve. Kjo këmbëngulje dhe ky përfaqësim i Islamit në vlera të larta nga ana e tyre ka vazhduar për një kohë të gjatë. Sepse ata i kishin sytë vazhdimisht në front e në përhapjen e fjalës së Allahut. Jahja Kemali, në poezinë e tij “Ezan”, thotë kështu për Jauz Sulltan Selimin:
“Sulltan Selimit fundi sa pa i mbërritur,
Duhej që botën ta pushtonte famë e Muhamedit.
Qielli kridhet në dritë prej qindra mijëra minaresh,
Flatrat teksa çelte frymë e Muhamedit.”
Këta njerëz, duke e kaluar jetën e tyre si të dashuruar pas kësaj, i thellonin dashurinë dhe emocionet e tyre dhe kështu, e parandalonin zbehjen, fikjen e ndryshkjen, dhe, me leje të Allahut, patën jetë të gjatë. Përndryshe, siç thonë historianët shoqërorë dhe filozofikë, njëlloj si individët, edhe shoqëritë lindin, kalojnë rininë, përjetojnë një periudhë të pjekurisë, më pas plaken dhe së fundi rrokullisen e përfunojnë në gropë. Për shoqëritë, kjo gjendje është e pashmangshme. Domethënë, për çdo komb, është e vlefshme e vërteta: “Gjithçka në faqe të dheut është zhdukur; dhe mbetet veç Fytyra e Zotit tënd të Madhëruar e të Lartësuar.” [325] Në daçi, nisur nga e vërteta se “Çdo shpirt do ta shijojë vdekjen” [326] , mund të thoni edhe se “Çdo komb do ta shijojë vdekjen.” Po, po. Kombet, njëlloj si individët, lindin, rriten dhe vdesin. Por për ta ruajtur qëndrueshmërinë që gëzojnë, në përfundim të disa përpjekjeve të bëra, me lejen dhe mirësinë e Allahut, ndoshta në reanimacion, ndoshta në karrige me rrota, ndoshta në çadrën e oksigjenit, mund të gjejnë një rrugë e ta zgjasin jetën tyre; mund ta zgjasin dhe të bëhen shkak për të mundësuar plot e plot shërbime të dobishme. E pra, ajo që na mbetet neve, është që, pavarësisht gjithçkaje, të mbetemi të gjallë në shpirt e në qenie; të ruajmë gjallërinë dhe të ushtrojmë qëndresë ndaj mungesës së emocionit, ndaj stanjacionit e dobësimit.
[305] Shih: Ebu Davud, Edeb 35; El-Bezzar, El-Musned 4/93; Abdurrezzak, El-Musannef 11/176.
[306] Et-Taberani, El-Mu’xhemu’l-eusat 6/348; El-Bejhaki, Shuabu’l-iman 5/306.
[307] Shih: Bediuzaman, Fjalët f. 371 (Fjala e Njëzetekatërt, Dega e tretë).
[308] Ibn Kudame, El-Kafi 4/159; Ibn Abidin, Hashije 4/232.
[309] Shih: Et-Taberani, El-Mu’xhemu’l-evsat 6/348; El-Bejhaki, Shuabu’l-iman 5/306.
[310] Huxhurat, 49/12.
[311] Shih: Bediuzaman, Letrat f. 312-313 (Letra e Njëzetedytë, Përfundim).
[312] Humeze, 104/1.
[313] Ahmed ibn Hanbel, El-Musned 6/136, 206; El-Bejhaki, Shuabu’l-iman 5/303.
[314] Muslim, Birr 70; Tirmidhi, Birr 23; Ebu Davud, Edeb 35.
[315] Shih: Buhari, Xhenaiz 89; Muslim, Taharet 111.
[316] Shih: Bediüzzaman, Rrezatimet f. 101 (Rrezatimi i Shtatë, Rrezja e parë).
[317] Buhari, Tefsiru sure (39) 2, Tevhid 19, 36, Rikak 44, 51; Muslim, Iman 308-310, Sifatu’l-munafikin 19, 30.
[318] Bediüzzaman, Fjalët f. 231 (Fjala e Shtatëmbëdhjetë, Mekami i dytë).
[319] Shih: Buhari, Iman 37, Tefsiru sure (31) 2; Muslim, Iman 1.
[320] Shih: Imam Rabbani, El-Mektubat 1/15 (Letra 9), 1/34 (Letra 25), 1/134 (Letra 255)…
[321] Tarik, 86/14.
[322] Buhari, Merda 19, Rikak 18 ; Muslim, Sifatu’l-munafikin 71-78.
[323] Shih: Buhari, Saum 4; Muslim, Zekat 85.
[324] Ahmed ibn Hanbel, El-Musned 2/359; Abd ibn Humejd, El-Musned f. 417.
[325] Rahman, 55/26-27.
[326] Ali İmran, 3/185; Enbija, 21/35; Ankebut, 29/57.
- Publikuar më .