Një krahasim i konceptit të Islamit të Gylenit me konceptin e Islamit ideologjik

a. Besimii

Në konceptin Islam të Gylenit, besimi ka zënë gjithmonë vendin kryesor. Sipas një dijetari të madh të kohës, Bediuzzaman, besimi nuk është i kufizuar me një pohim përmbledhës e të mësuar përmendësh, ai ka zbërthimin e vet që nga një bërthamë e deri te pema e rritur e hurmës, ka shkallët e veta që nga shëmbëlltyra e diellit, në një pasqyrë në dorë, deri te pasqyrimi i tij në valët e detit, duke arritur gjer te dielli vetë. Besimi ka gradët e nivelet e veta, si dhe të vërtetat e tij të lidhura me një mijë e një emra hyjnorë; me kushtet e tjera të besimit e me realitetin e gjithësisë. Besimi është më i epërmi i diturive, më i pafundmi i njohjeve e më i larti i niveleve të përsosmërisë njerëzore. Ai është njohje e ndërgjegjësim i shenjtë që bazohet në faktet dhe të vërtetat e veta. Një besim i bazuar në imitim e përsëritje, thyhet me shumë lehtësi përballë dyshimeve. Kurse besimi i bazuar në kërkim e vërtetim, ka shkallët e nivelet e veta dhe pasqyrohet me çdo emër hyjnor. Ata që arrijnë në nivelin e të besuarit pa ndërmjetësi, sikur e shohin gjithçka me sytë e tyre, janë ata që e lexojnë gjithësinë si të jetë Kuran. Kurse ata që arrijnë besimin sublim, besimin e vërtetë, janë ata që edhe ushtritë më të ndryshme të dyshimit nuk mund t’i ndikojnë aspak. (Emirdağ Lahikasi, 103-4)

b. Koncepti moral e shkencor dhe koncepti ideologjiko-politik.

Sikur jemi përpjekur ta theksojmë edhe më lart, Fethullah Gylen e sheh Islamin kryesisht si një sistem besimi që merr në konsideratë më së pari zemrën, shpirtin e mendjen dhe vendos mandej në themel të tij besimin, adhurimin, moralin dhe veprën. Kurse lëvizjet islame ideologjiko-politike, ndonëse i japin rëndësi besimit, adhurimit e moralit, e kërkojnë shkakun e paqartësive të botës Islame të dy-tre shekujve të fundit kryesisht në arenën politike, ekonomike e sociale. Duke kërkuar shkaqet e lëkundjeve në këtë arenë, ata kanë menduar se edhe ringjallja duhet të jetë po këtu. Rrjedhimisht, edhe pse i pranojnë pa dyshim edhe subjektet e tjera të Islamit, e trajtojnë atë kryesisht si një sistem ideologjik, politik, ekonomik e social. Kurse për Fethullah Gylenin, rënia e dy-tre shekujve të fundit rrjedh nga erozioni i vlerave morale, mjerimi shpirtëror dhe problemet serioze në aspektin e besimit e të adhurimit. “Problemi ynë kryesor nuk është shkatërrimi i një perandorie, thotë ai. Problemi ynë është falimentimi ynë në aspektin shpirtëror. Është shumë e dhimbshme që drejtuesit e shtetit nuk kanë arritur ta kuptojnë këtë dhe nuk po e kuptojnë ende.” Pastaj, duke analizuar këtë pikë, shton: “Sado që të zbukurohet e të mbushet me simbole triumfi çdo cep i një vendi, nëse ai është rrëzuar në planin shpirtëror e moral, këto nuk kanë asnjë vlerë. Një botë, e cila nuk është ngritur mbi triumfin shpirtëror e moral, nuk është veçse një lojë në dorën e dhunës dhe forcave të errëta. Një kulturë që nuk zhvillohet në atmosferën e vlerave të saj, nuk është veçse një shtrigë që i zë rrugën njerëzimit; njerëzit që rriten në të tilla vende, nuk janë veçse fatkeqë të verbuar që sorollaten pa gjetur një rrugëdalje.”

“Njeriu i fortë dhe triumfator është ai njeri që arrin të mundë vetveten. Ata shpirtra të mjerë që nuk kanë shpëtuar nga robëria e egos dhe e pasioneve të liga, edhe po të gllabërojnë në dorë gjithë botët, numërohen të humbur. Të tillët, edhe nëse e sundojnë botën nga fundi në krye, nuk quhen triumfatorë dhe nuk kanë asnjëherë jetëgjatësi e hise të tyre në vendet që pushtojnë. Ushtria e Merzifonlusë ishte mundur në vetvete, para disfatës së saj në Vjenë... Jëlldërëm Hani nuk u mund në Çubuk, ai ishte mundur ditën që nënçmoi armikun e pandehu se ishte sovran i botës... E sa e sa të tjerë... Kurse Tariku nuk triumfoi kur kaloi kollonat e Herkulit dhe me një grusht trima mundi ushtrinë 90.000 vetëshe të Spanjës. Ai triumfoi atëherë kur në Toledo, para thesareve e pasurive të mbretit, nën flatrat e shpirtit të vet të entuziazmuar, tha: “Kujdes, Tarik! Dje ishe skllav, sot triumfator, po nesër do të jesh nën tokë!”

Nuk triumfoi Javuzi, i cili e shihte botën tepër të vogël për të pasur dy sovranë mbi të, ata ditë kur tundte botën me ushtrinë e tij dhe as kur shkëmbente kurorat me mbretër. Triumfi i tij ishte menjëherë pas fitores së Ridanijes, kur kishte ardhur gjer në dyert e Stambollit si perandor i vetëm i botës islame dhe nuk kishte hyrë në qytet menjëherë. Ai kishte pritur gjersa populli i tij të flinte, që të mos marramendej prej brohoritjeve e duartrokitjeve me të cilat do ta prisnin. Triumfator ai ishte bërë kur kishte lënë amanet që ta varrosnin të mbështjellë me pelerinën e stërpikur me baltë nga këmbët e kalit të mësuesit të tij... (Sizinti, Korrik 1983)

Duke marrë parasysh këto ndryshime në pikënisje, në mentalitetin ideologjiko-politik të Islamit jeta individuale Islame e personit nuk trajtohet dhe aq. Në plan të parë për këtë botëkuptim të Islamit është që të fitohen sa më shumë njerëz në lëvizje, kurse Fethullah Gylen ka një perspektivë shumë të ndryshme. Radhët e mëposhtme janë të mjaftueshme për të na dhënë një ide rreth pikënisjes dhe perspektivës së tij islame.

“Ata që i përvishen punës për të ndrequr botën, duhet të ndreqin së pari vetveten. Së pari duhet ta nisin nga bota e tyre e brendshme, duhet ta pastrojnë atë nga inatet, urrejtja e smira; pastaj duhet të ruajnë botën e jashtme nga çdo lloj veprimi të papërshtatshëm, që të jenë një shembull për gjithë ata që kanë përreth. Mesazhet që japin përreth ata njerëz që nuk e kanë veten nën kontroll e nuk kanë triumfuar ende mbi botën e tyre të ndjenjave, sado vezullues të jenë, nuk zgjojnë dot emocione në shpirt, edhe nëse zgjojnë, ato emocione nuk kanë për të ndikuar gjatë. (Kriteret ose Dritat e Rrugës, 208)

Kjo çështje ka rëndësi të veçantë. Islami, nga njëra anë nuk është si Hebraizmi, në të cilin me kalimin e kohës aspekti që i përket kësaj bote ka fituar më tepër rëndësi, po nuk është as si Kristianizmi, në të cilin spikat ana mistike dhe përfaqësohet institucionalisht me Kishën. Kurani Famëlartë urdhëron kështu: “O ju që keni besuar! Kur i Dërguari i Allahut (me shpalljen e Allahut) ju thërret në gjërat që ju japin jetë, bindjuni Allahut dhe të Dërguarit të Tij!” (Enfal, 24). Pra, Islami ka ardhur për t’i sjellë jetës jetë. Po thelbësore në këtë “jetë për jetën” janë parimet e besimit, kryesisht besimi në njësinë absolute të Zotit, kushti bazë ky për të gjitha parimet e tjera. Dijetari i shquar mysliman, Imam Gazaliu, në veprën e tij “Fajsalu Tefrika”, e trajton besimin në tre kategori kryesore: besimi në Zotin, besimi në botën e përtejme dhe besimi në të Dërguarit e Zotit. Besimi në të Dërguarit e Zotit përfshin vullnetin e njeriut dhe besimin në librat e shenjtë, besimi në destinitet dhe në vullnetin e Zotit përfshihet në besimin në Zot, besimi në engjëjt është pjesë edhe e besimit në Zot, edhe e besimit në të Dërguarit e Tij. Bediuzzaman Said Nursi i rendit temat kryesore të Kuranit dhe anasjelltas, themelet e Islamit si “tevhid-njësia e Zotit, bota e përtejme, profetësia dhe adhurimi e drejtësia”. (Isharatul Ixhaz, 12)

Këto janë parimet e Islamit, të cilat emërtohen “metodat-usul”. Të gjithë profetët, pa përjashtim, kanë pasur në themel të misionit të tyre këto katër tema, mbi të cilat më vonë kanë ndërtuar parimet e adhurimit si: faljen, agjërimin, dhënien e një pjese të posaçme të pasurisë (zekat) e vizitën në Mekë (haxhin). Pas këtyre vijnë normat e tjera morale dhe ndalesat e të lejuarat (haram-hallall), siç janë: mirësia maksimale ndaj prindërve, përmbushja e të drejtës së të afërmve, të varfërve dhe njerëzve pa përkrahje, ekuilibri mes shpërdorimit e koprracisë, mosvrasja e fëmijëve dhe distancimi nga çdo lloj krimi, distancimi nga imoraliteti, pija, lojërat e fatit; mosprekja e mallit të tjetrit, mbajtja e fjalës, braktisja në çdo rast e gënjeshtrës, mostradhtimi i porosisë dhe mirëbesimit, ruajtja e ndershmërisë në çdo lloj marrëdhënieje me njerëzit, braktisja e veseve si inati, smira, dashakeqësia, thashethemet e fjalët pas shpine, mosbërja hile asnjëherë, në peshë e matje, heshtja kur dituria nuk mjafton, modestia e thënia e fjalës më të mirë. Kurani i lavdëron besimtarët duke theksuar pikërisht këto cilësi të tyret të mira. (13:20-22; 21:49; 23:1, 5,8,11,57,61; 25:63-75; 42:36-39; 32:15-16; 39:9; 51:17-18; 53:32; 73:1-4,6-7; 74:1-5; 76:7-10)

Islami është një besim brenda jetës, që e përfshin atë, ndaj padyshim që ka edhe përmasat sociale, ekonomike e administrative. Aq më tepër që ai ishte besimi i qytetërimeve dhe shteteve të mëdha për 14 shekuj me radhë. Sidomos gjatë profetësisë së Muhamedit (a.s.), periudhës së Medinës dhe periudhës së Katër Kalifëve, megjithëse besimi ishte vendimtar në çdo episod të jetës, nga ana funksionale vihet re një ndarje detyrash. Të bazuar në parimet e misionit të Profetit Muhamed, sipas ajetit 151 të sures Bekare, detyra e mësimit dhe e komentimit të Kuranit i ishte ngarkuar dijetarëve dhe specialistëve të shkencave pozitive, kurse edukimi i tyre moral i ishte besuar rrymave shpirtërore. Në këtë spektër shohim se dijetarët dhe liderët shpirtërorë ishin përkushtuar në studime dhe në mësimin dhe edukimin e njerëzve dhe njëkohësisht ishin këshilltarët e kritikët e administratorëve në emër të Islamit e të lumturisë së njerëzve. Duke tërhequr vëmendjen në këtë pikë Bediuzzamani bën një shpjegim shumë qartësues mbi arsyen pse Kalifati nuk i mbeti Ehli Bejtit (Familjes së Profetit)

“Salltanati i kësaj bote është mashtrues. Ndërsa Ehli Bejti kishte detyrë të mbronte të vërtetat Islame dhe Normat Kuranore… Salltanati i kësaj bote nuk i përshtatet Ehli Bejtit, ai bëhet shkak që ata të harrojnë detyrën e tyre parësore, mbrojtjen e besimit dhe shërbimin ndaj Islamit. Vetëm kur e kanë braktisur salltanatin ata kanë arritur t’i shërbejnë Kuranit dhe Islamit në mënyrë të përsosur.

Ja, shiko! Të gjithë të mëdhenjtë e botës shpirtërore që rrjedhin nga Hz. Hasani, veçanërisht Abdulkadir Gejlani e të mëdhenjtë e tjerë, që janë quajtur yjet e shpirtërores, si dhe ata që rrjedhin nga Hz. Husejni, si Zejnelabidini e Xhaferi Sadik, kanë lënë gjurmë të pashlyeshme si prijës të botës shpirtërore, duke shpërndarë errësirën me nurin e vet dhe duke përhapur anekënd të vërtetat e besimit. Ata kanë treguar më së miri se janë pasuesit e gjeneratës më të lartësuar, të Profetit Muhamed, por edhe se janë trashëgimtarët e mirëfilltë të Tij. (Mektubat, 100)

Ata që e shohin Islamin nga aspekti i politikës dhe shtetit, duhet t’i kushtojnë rëndësi të veçantë një teme që mund të keqkuptohet dhe keqinterpretohet lehtë. Këto lëvizje, të bazuara në politikë dhe ideologji, do të hasin shumë vështirësi në ruajtjen e puritetit Islam, nëse nuk i japin rëndësinë e duhur ndriçimit të mendjes dhe zemrës, thellimit në përkushtim, njohjes dhe dashurisë së Allahut. Por edhe triumfet politike, ekonomike e ushtarake, nuk mund të kenë jetëgjatësi nëse nuk përpunohen me intelekt e me ndjenjë, derisa të marrin formën e një qytetërimi të mirëfilltë mbi dhé. Triumfet ushtarake të Xhengizit e të Aleksandrit janë shembulli më i mirë në këtë temë. Kurse nga ana tjetër, triumfet e bëra në kohën e Sahabeve-bashkëkohësve të Profetit, Tabiinëve-brezit pasardhës dhe Tebei Tabiun-një brez më pas, të mbështetura e të ushqyera nga aktiviteti më i pashoq i dijes dhe spiritualitetit në histori, kanë vënë themelin e njërit prej qytetërimeve më mahnitëse të njerëzimit dhe Islami është vendosur në ato vise përjetësisht. Nga ky aspekt, në përhapjen e ruajtjen e Islamit, si dhe në shërbimin e tij, roli i shtetit dhe i pushtetit ka qenë përgjithësisht dytësor, madje për sa kohë që kushtet nuk e kanë detyruar me domosdoshmëri, edhe përdorimi i forcës nuk është përkrahur asnjëherë. Nga ana tjetër, roli i lëvizjeve shpirtërore e skolastike ka qenë gjithmonë parësor, ashtu sikur dhe shërbimet e bëra në këtë fushë, kanë qenë gjithmonë të përhershme. Gjatë gjithë historisë Islame, të gjithë dijetarët, rinovuesit dhe liderët shpirtërorë kanë ndjekur këtë rrugë dhe janë tërhequr nga politika. Parimi Kuranor: “Për sa kohë që një popull nuk e ndryshon vetveten, as Allahu nuk e ndryshon gjendjen e tyre” (Ra’d, 11) dhe principi profetik “Si të jeni vetë, ashtu edhe drejtoheni” (El-Hindi, 6:89) ka qenë gjithmonë busulla e tyre, ndaj ata janë përpjekur vazhdimisht për formimin moral, intelektual, fetar dhe adhurues të njeriut dhe kanë punuar për përsosmërinë e tij individuale në çdo aspekt.

c. Një tjetër dimension i rëndësishëm doktrinor

Kjo temë ka një dimension doktrinor që merr një rëndësi të veçantë në ditët tona.

Pas betejës së Bedrit, Profeti Muhamed mbledh shokët e vet dhe këshillohet me ta për metodën që do të ndiqnin me robërit e luftës. Hz. Ebu Bekri thotë: “O i Dërguari i Zotit, ata të gjithë janë paria e fiseve të veta. Sado që kanë bërë të këqija pambarim, si ndaj jush, ashtu edhe ndaj Islamit, nëse ne i falim ata, do të fitojmë edhe zemrën e tyre, edhe zemrën e të gjithë Mekasve.”

Kurse Hz. Omeri mendon ndryshe: “O i Dërguari i Zotit, këta janë paria e vendit të tyre, ndaj nëse i vrasim këta, të gjithë hipokritët do ta mësojnë mirë se nuk kemi drojë prej tyre e nuk do të guxojnë të na dalin më ndër sy.”

Profeti pranon mendimin e Ebu Bekirit dhe thotë:

“Ej, Ebu Bekri, ti je si Profeti Ibrahim. Ai i lutej Zotit për popullin e tij rebel me këto fjalë: “Kush ndjek rrugën time e më bindet mua, ai është me mua, po kush nuk ndjek këtë rrugë e rebelon… padyshim o Zot, që Ti je shumë mëshirues e fal mëkatet. (Ibrahim, 36). Po ashtu, ti ngjan edhe me Isain (a.s). Ai lutej kështu: “O Zot, nëse ti i dënon, nuk kam se ç’të them; ata janë robërit e Tu. Po nëse Ti i fal ata, padyshim se Ti je Zot i madhështisë dhe pushtetit të pafund dhe gjithçka e bën me një urtësi hyjnore që nuk ka shembull” (Maide, 18)

Më pas, Profeti i drejtohet Omerit dhe i thotë kështu:

“Kurse ti, Omer, je si profeti Nuh, i cili iu lut Zotit kështu për popullin e vet (i cili e kishte përgënjeshtruar dhe ishte në mosbesim për 950 vite me radhë): “O Zoti im, shfarosi të gjithë mosbesimtarët nga faqja e dheut, mos lër as edhe një të vetëm, përndryshe ata sërish do të shumohen si jobesimtarë.” (Nuh, 26). Gjithashtu ti i ngjan profetit Musa, i cili ishte lutur kështu (për faraonin e parinë e tij). “O Zot, shkatërroja pasuritë e shtrëngoja zemrat, se ata nuk besojnë pa e parë atë ndëshkim me sy.” (Junus, 88).

Kjo ngjarje e rëndësishme manifeston njëkohësisht edhe një realitet spikatës në emër të Islamit. Kështu, misioni i Profetit Muhamed, detyrat që ai ka përmbushur e periudha që ka jetuar është fryt i misioneve të gjithë profetëve paraardhës, i misioneve të njerëzve të tjerë të mëdhenj që kanë marrë përsipër përgjegjësi të ngjashme, si dhe një bërthamë e gjithë aktiviteteve në emër të besimit që janë bërë e do të bëhen në kohë e kushte të ndryshme. Në misionin e Profetit Muhamed është e mundur që të shihet përmbledhja e gjithë profetëve, të paktën të atyre emri i të cilëve përmendet në Kuran, si dhe misioni i atyre figurave, që ndonëse nuk kanë qenë profetë, ia kanë kushtuar jetën e tyre një shërbimi të tillë. Secili prej tyre përfaqëson pjesërisht misionin e tij tërësor Islam. Po kështu, edhe misionet e tilla individuale apo shoqërore pas periudhës së Profetit Muhamed, mund të përfaqësojnë vetëm njërën, ose diçka më tepër prej dimensioneve të shpalljes Islame.

Edhe misionet e profetëve para Profetit Muhamed kanë qenë të kufizuara qoftë me një popullsi apo me një periudhë kohore të caktuar, ndaj dhe karakterin e atyre profetëve e cilëson në një farë mënyre karakteri i misionit të tyre. Dy prej karaktereve më të rëndësishme të këtyre misioneve përfaqësohen, njëri nga Profetët Nuh dhe Musa, e tjetri nga Profetët Ibrahim dhe Isa. Në karakterin e misionit të Nuhut (a.s.) dhe Musait (a.s.), për vetë kushtet e kohës, vendit e shoqërisë ku jetonin, dilte në plan të parë sjellja pak më e ashpër, kurse në misionin dhe karakterin e Ibrahimit (a.s.) dhe Isait (a.s.), del në plan të parë butësia, dhembshuria, falja e mëshira. Që të dy këto mënyra sjelljeje, padyshim që kanë për qëllim edukimin e njerëzve dhe lartësimin e tyre drejt së përsosurës.

Populli i Profetit Nuh u përfshi aq shumë në ligësi e mosmirënjohje, sa për 950 vite me radhë as i dhanë përgjigje pozitive thirrjes që i bëhej për besim dhe as që menduan ta ndryshonin sjelljen e tyre për mirë. (Nuh, 71). Edhe oligarkia e faraonit, nuk ishte ndryshe prej tyre. Edhe pse Zoti ia tërhiqte vëmendjen herë pas here me tufane, reshje karkalecash e bretkosash dhe fatkeqësi të tilla të ndryshme, ata çdo herë shkonin te profeti Musa, duke premtuar se sapo të kalonte fatkeqësia, do të besonin e do të silleshin në rrugë të mbarë, e megjithatë vazhdonin rrugën e tyre të mohimit dhe të moslirimit të izraelitëve. (A’raf, 133-5). Edhe pse në besimin dhe rrugën e Zotit mëshira, bamirësia, butësia e falja janë themelore, lutja që mund të bëhet për një popullsi si ajo e profetëve Nuh dhe Musa, që këmbëngul në mohim e ligësi, nuk mund të jetë ndryshe, veçse si lutja e këtyre profetëve dhe ata ashtu u lutën.

Kështu, në religjionin e Allahut mëshira, dashuria, bamirësia e falja kanë qenë gjithmonë thelbësore. Edhe bërthama e religjionit, “Bismil’lahi Rrahmani Rrahim”, paraqet më së pari atributet e mëshirës dhe bamirësisë së Zotit, duke theksuar kështu edhe dy cilësitë kryesore të besimit. Të gjithë profetët e hershëm, edhe dy përfaqësuesit më kryesorë të tyre, Ibrahimi dhe Isai, ashtu si dhe vula e profetësisë, Muhamedi (a.s.), i cili është dërguar si mëshirë për gjithë ekzistencën, kanë manifestuar kryesisht këtë aspekt parësor të besimit. Kështu edhe Fethullah Gylen, në kohën tonë, që emërtohet ahirzaman-epoka e fundit, ku qytetërimet janë ndërlidhur me njëri-tjetrin dhe kanë dalë më në pah konceptet, qoftë edhe teorike si liritë themelore, të drejtat e njeriut, toleranca e respekti për njeriun, mbështet idenë e marrëdhënieve me njerëzit në kuadrin e dialogut dhe mirëkuptimit reciprok, ose me të tjera fjalë, nxjerrjen në pah të anëve të përbashkëta të shpirtit islam e muhamedan e të shpirtit të besimeve të përfaqësuara nga profetët Ibrahim dhe Isa (paqja qoftë mbi ta!).

Veçanërisht në ditët tona, kur feja është larguar nga shpirti e thelbi i saj dhe është shndërruar në një grumbull traditash e ceremonish, kur nuk jetohet as individualisht, po është bërë vegël e interesave materiale të shtyra nga përqendrimi në këtë botë duke lënë pas dore të përtejmen, në një kohë kur edhe kasta e dijetarëve e klerikëve është prishur dhe e ka bërë Librin mjet të ardhurash, duke ndërruar normat e shenjta me praktika e komente sipas qejfit e duke e këmbyer fjalën e Zotit me një përfitim të vogël të kësaj bote (Ungjilli sipas Mateut, 23:2-8-13-15-16-23-26-27-29-31),fjalët e Hz. Isa, në misionin e të cilit përpikëria e besimit, dashuria, bamirësia, toleranca e mirëkuptimi mes njerëzve janë aspektet më kryesore, janë shumë të rëndësishme për ta kuptuar më mirë këtë çështje.

E keni dëgjuar se njerëzve të hershëm u është thënë “Nuk do të vrisni” dhe “Kush vret, do të meritojë ndëshkimin”. Po unë ju them: “Kush i zemërohet vëllait të vet, e meriton ndëshkimin”... E keni dëgjuar se atyre iu është thënë “Nuk do të bëni imoralitete”. Po unë po ju them “Kushdo që e sheh një femër me pasion, në zemrën e tij ka kryer imoralitet me të. Dhe nëse syri i djathtë bëhet shkak që të dalësh nga rruga, atëherë nxirre atë, sepse është më mirë për ty të humbësh një organ, sesa të digjesh i tëri në zjarrin e ferrit... Jepi atij që të lyp dhe mos i kthe krahët atij që të kërkon borxh... Duajini armiqtë tuaj dhe lutuni për ata që ju shtypin. Nëse doni ata që ju duan, çfarë shpërblimi keni ju?... Kur jep lëmoshë, dora e majtë nuk duhet ta dijë atë që bën dora e djathtë... Kur do të lutesh, futu në dhomën tënde e lutu pasi e ke mbyllur derën... Mos gjykoni, që të mos gjykoheni. Sepse me atë që gjykoni, me atë do të gjykoheni. Ajo masë që ju merrni, do të merret edhe ndaj jush. Pse sheh një grimcë në syrin e vëllait e nuk e sheh traun në syrin tënd? (Ungjilli sipas Mateut, 5 :21-22-27-29-38-39-42-44-46; 7:1-3; 18:8-9)

Kështu gjatë shekullit të XIX por edhe gjatë fillimit të shekullit të XX, bota ishte mbërthyer te materia dhe besimi fetar sulmohej nga të gjitha frontet. Nëse në shoqëritë e hershme, mosbesimi nxitej nga padija e kokëfortësia, shekullit të shkuar frynte furtuna e ateizmit, e shtyrë nga arroganca njerëzore, bazuar në shkencat racionale e pozitivizmi. Me zhvillimin e jashtëzakonshëm të shkencave natyrore në Evropë dhe me konfliktin e katedrave shkencore me Kishën në njërën anë, por edhe nga mos-sadisfaksioni me Librin e Shenjtë në anën tjetër, mendja njerëzore u pozicionua në një vend mbihyjnor mbi shpalljen, bile edhe shpallja hyjnore, ose mohohej, ose ngushtohej deri në ekstrem. Kjo furtunë mohimi krejt e paparë në histori, solli lëkundje të vazhdueshme në mendje e zemra, në jetën shoqërore e individuale dhe në kështjellën e moçme Myslimane. Fethullah Gylen e njohu botën në mes të një atmosfere të tillë dhe sipas tij, ishte koha kur qëndresa ndaj mohimit, i cili nuk bazohej më në padije, por në shkencë, të bëhej me një forcë besimi, bazuar në dije dhe qëndresa ndaj materializmit, të bëhej me spiritualizëm e me moral. Ai e përqendroi konceptin e tij Islam në këtë perspektivë dhe iu drejtua vlerave reale të fesë, kuptimit të saj të vërtetë dhe virtyteve të saj morale e shpirtërore. Sipas tij, në ditët tona duhet të dalin në plan të parë dimensioni i cilësive të Isait (a.s.) në shpirtin muhamedan të Islamit, jo ai i cilësive të Musait (a.s.). Aq më tepër që edhe në hadithet e Profetit tërhiqet vëmendja mbi rikthimin në tokë të Profetit Isa gjatë epokës së fundme, duke formuar kështu një bazë të mirëfilltë për këtë koncept të Gylenit. Por ky koncept i Gylenit nuk është shumë i thjeshtë për t’u kuptuar nga ata që e shtjellojnë Islamin ideologjikisht e politikisht, pasi sipas tyre, Gyleni bën lëshime në Islam, sikur nuk është shumë i kuptueshëm as në ato instanca të tjera, ku laicizmi paraqitet si një ideologji konceptuale edhe për Islamin. Ky gabim i të dy palëve, nuk është veç një gabim që rrjedh nga keqkuptimi, ai është njëkohësisht edhe një gabim doktrinor.

d. Islami dhe ideologjitë partiake e organizative.

Koncepti ideologjiko-politik i Islamit në shumë raste i ka fokusuar shërbimet në emër të Islamit ose në lëvizje politike e partiake, ose në lëvizje elitare e organizata. Porse Islami nuk mund të përfaqësohet asnjëherë nga një grupim, organizatë a parti, sikurse asnjë tezë e çfarëdo institucioni, në emër të përfaqësimit të Islamit, nuk mund të jetë e drejtë. Aq më tepër që një sjellje dhe konceptim i tillë i hap rrugë përçarjeve ndërmjet myslimanëve, në kundërshtim me Islamin, dhe bëhet shkak për kuptimin e Islamit si një ideologji e ndonjë grupimi a organizate të veçantë, megjithëse ai është universal dhe i drejtohet çdo njeriu. Ofrimi ndaj shoqërisë i flamujve partiakë apo organizativë në emër të Islamit, nga njëra anë bëhet shkak për përçarjen ideologjike e partiake të myslimanëve. Nga ana tjetër, shtyn të tjerët të mendojnë se Islami përdoret në emër të përfitimeve dhe interesave vetjake të një grupi dhe ç’është më e keqja, bëhet shkak për paraqitjen e thelbit të koncepteve dhe idealeve islame në rrugë të ndryshme, gjë që përfundon me dyshimet e spekullimeve e me perceptimin e Islamit si pjesë e ideologjive politike e sistematike të tjera, ose afërsisht, të ngjashëm me ta. Megjithëse instancat anti-islame, pothuajse çdo veprim e fjalë të myslimanëve e cilësojnë si spekullim, sado të sinqerta e pa hile qofshin ato, ajo që i takon myslimanëve është të mos e përlyejnë kurrsesi Islamin për asnjëfarë qëllimi të tyre.

Në konceptin islam të Fethullah Gylenit nuk ka vend as për parti dhe as për simpati partiake dhe është me rëndësi parësore ruajtja e çdo shërbimi të bërë në emër të besimit nga politika, ruajtja e veprës nga politizimi dhe distancimi në çdo veprimtari nga imazhet politike që mund t’i bashkohen asaj. Këtë temë, ai e ka theksuar disa herë edhe në shkrimet e tij, edhe në intervistat e bëra me të në kohë të ndryshme, si për shembull:

“Besimi fetar është i shenjtë në vetvete dhe në pranimin e tij si të shenjtë, duke mos e bërë atë vegël të asnjë interesi e përfitimi moral e material në lidhje me këtë botë. Në këto kushte, politizimi i besimit, thurja e dialogëve politikë mbi shenjtërinë e këtij besim, trajtimi i çështjeve nga një spektër i tillë dhe shenjtërimi kësisoj i disa ideologjive e komenteve tona, duke i dhënë atyre një sens fetar, është një situatë që cenon shenjtërinë e besimit. Së dyti, ndërtimi i ideologjive tona fetare e partiake mbi themelin e besimit ka si rrjedhojë reflektimin e mangësive dhe të metave tona mbi këtë besim, gjë që ngjall reaksion ndaj nesh, e si rrjedhim, ndaj atij besimi. Realiteti fetar duhet pasqyruar në një mënyrë të tillë që të zërë vend mbi gjitha idetë politike. Po kur besimi politizohet dhe ne marrim mbi vete detyrën e përfaqësimit të tij, në një farë mënyre, i distancojmë të tjerët nga ai. Në pamje të parë mund të duket si një nismë për t’i dalë zot besimit, po medoemos sjellja jonë ka për ta lënë në hije besimin, duke e njollosur atë dhe duke bërë që antipatia që ndihet ndaj nesh të ndihet edhe ndaj fesë. Ndaj për mendimin tim, ata që e politizojnë besimin, i bëjnë atij një dëm të konsiderueshëm. (Revista Aktüel, Intervistë me Gylenin)

e. Një tezë përballë antitezës

Ata që e trajtojnë Islamin ideologjikisht e politikisht, nuk kanë shpëtuar dot nga vështrimi prej dritares së ideologjive e sistemeve të mendimit, bazuar mbi “trendy”-n e konjukturave më fitimprurëse, gjë që i detyron të manifestojnë një Islam çdoherë ndryshe nga ai i tjetrit. Shpeshherë, me një mënyrë pak kokulur e si të zënë në faj, mundohen të gërshetojnë Islamin me ideologjitë e sistemet moderne, duke paraqitur kështu çdoherë një imazh ndryshe të Islamit, tepër larg prej origjinalit. Për shembull, në fund të shekulli XIX dhe në fillimet e shekullit të XX, Islami paraqitej pothuajse në përputhje të plotë me liberalizmin, kapitalizmin dhe botëkuptimin mbi të cilin këta kishin zënë vend. Kurse pas Luftës së Dytë Botërore, nën ndikimin e rrymave socialiste e komuniste dhe me përqafimin e këtyre ideologjive në vendet e botës së tretë dhe vendet islame, imazhi i Islamit është paraqitur pothuajse i njëjtë me atë të socializmit.

Kurse në ditët tona Islami trajtohet bashkë me koncepte dhe vlera bashkëkohore si globalizmi e metamorfozat që i bashkangjiten atij, liberalizmi e multikultura. Kështu, duke paraqitur para njerëzve në çdo periudhë një tjetër Islam dhe duke bërë komente në emër të tij për aktualitetin dhe orbitat e vizatuara nga të tjerët, e ul Islamin në nivelin e një ideologjie të mbështetur në filozofinë e reaksionit.

Natyrisht që lëvizjet ideologjiko-politike në emër të Islamit nuk i kanë shpëtuar dot të qenit lëvizje reaksionare. Disfata e përhershme ka bërë që këto lëvizje edhe të copëtohen, por edhe të lënë gjurmë në mendjet e njerëzve, duke iu ngjallur atyre përshtypjen se Islami, apo të paktën disa norma të tij, janë të pamjaftueshme e të pazbatueshme në kohërat moderne. Nga ana tjetër, Gyleni, duke e trajtuar Islamin si fe, në kuadër të principeve të tij të pandryshueshme e të normave të tij themelore, nuk ka pse përjeton ndonjë kontradiktë as në konceptin dhe as në manifestimin e tij Islam.

f. Njohja dhe dashuria për Zotin

Besimi është dashuri dhe e ka themelin mbi dashuri. Dashuria është shkaku i ekzistencës së gjithësisë, edhe lidhja e gjithësisë, edhe drita dhe jeta e saj. Njeriu është edhe bërthama e pemës së gjithësisë, edhe fryti i saj, që përfshin në vetvete të gjitha cilësitë e saj, ndaj dhe në zemrën e tij, që është bërthama e këtij fryti, i është përqendruar një dashuri që përfshin gjithë ekzistencën. Në këtë botë ku është dërguar i pajisur me të gjitha detyrat e funksionet që i meriton, ai ndihet si një zog në kafaz, që përpëlitet me mallin e vendit që ai i përket realisht e me dashurinë për Krijuesin. Po njeriu, të cilit i është dhuruar gjithë ky potencial dashurie, në vend që të synojë Sublimen e të Përsosurën me atë dashuri, çoroditet pas gjërave të rëndomta, kalimtare e kohëshkurtra. Kështu që edhe ajo dashuri kthehet në sprovë e fatkeqësi për të. Edhe nëse qesh me të madhe, kjo e qeshur nuk është veçse pasqyrimi së prapthi i ngashërimeve të tij nga malli për përjetësinë e të amshuarën; njeri që qesh më shumë është ai që vuan më shumë në këtë botë. Ajo që do ta qetësojë njeriun, duke ia lehtësuar mallin e zbutur vuajtjen, është drejtimi nga qëllimi i vërtetë i dashurisë, duke anashkaluar e shembur ata faktorë që e ndajnë nga Zoti i tij i vërtetë dhe që e shtyjnë drejt zotave të rremë. Dashuria është eliksiri që kthen gurin në flori, dëlirëson shpirtin dhe i fal njeriut forcë, guxim e krenari; është Uji i Jetës, të cilin njeriu e kërkon me aq etje. Një njeri mund të ecë në rrugën e Zotit aq sa është dashuria që ndien për Të, sa ajo dashuri mund të durojë vuajtjet e të mbajë dhimbjet, me atë dashuri preferon të përtejmen, parajsën e të Amshuarën, duke lënë pas krahëve këtë botë. Kjo dashuri është tregues i lartësimit të besimit nga një përkufizim logjik në një ndjenjë të shpirtit dhe kjo dashuri mund të fitohet vetëm e vetëm me njohje. Njohjen e padiskutueshme të Zotit. Megjithë këtë realitet, shumica e lëvizjeve ideologjiko-politike në botën Islame, nuk i kanë dhënë rëndësinë e duhur dashurisë dhe njohjes së Zotit dhe edukimit të personit në këtë frymë. Madje, kanë bërë gabimin t’i refuzojnë e t’i mbyllin ato shkolla ku përvetësohej kjo njohje e kjo dashuri.

Kështu Islami, është në realitet një besim që bashkë me emocionin e patosin në vetvete, me dimensionet e veta shkencore dhe pasqyrimin e tij në ndriçimin e mendjes, ruan edhe zemrën nga verbimi. Por për shkak të këtyre ideologjive e përçapjeve politike ai ka rënë në nivelin e një sistemi politiko-ekonomik, një ideologjie apo një filozofie racionale, e cila ka luajtur rol kryesor që të mos realizohet strukturimi i tij në çdo aspekt të jetës. Normalisht që kjo analizë nuk përfshin të gjithë lëvizjet ideologjike e politike në fushën e Islamit, po ja që fatkeqësisht këto lloj lëvizjesh kanë pasur pothuaj çdo herë rezultate të tilla negative. Kurse në konceptin Islam të Gylenit, rëndësinë më të madhe e ka manifestimi i shpirtit Islam, bazuar në themelet e dashurisë dhe njohjes së Zotit. Po kështu edhe vepra e tij “Majat e smeraldta të zemrës”, të cilën ai e ka shkruar me një përkushtim të vërtetë për vite me radhë, është në një farë mënyre një ekol i njohjes në ditët tona.

Tweet

Whatsapp