Lëvizja Gylen, dialogu dhe toleranca

Toleranca^[1] dhe dialogu qëndrojnë ndërmjet dinamikave më të gjera dhe më thelbësore të lëvizjes Gylen. Këto dy koncepte, të zhvilluara fillimisht në një shkallë të ulët, janë kthyer në një nevojë për kulturën e pajtimit në shkallë botërore. Sot, ideja e grupeve të ndryshme që bashkëjetojnë në mënyrë paqësore, përbën një aspekt filozofik të cilin shtetet moderne po përpiqen ta formulojnë. Marrëdhëniet ndërkombëtare të Perandorive të shkuara ishin ndërtuar mbi bazën e konfliktit dhe të luftës. Qytetërime të ndryshme qëndronin të ndara nga mure të padepërtueshme; këto qytetërime mbështeteshin nga identitete politike, ideologjike dhe fetare. Në mënyrë të pashmangshme, kjo ka çuar shpesh në konflikte. Në vitet e gjata të mesjetës, marrëdhëniet ndërkombëtare rregulloheshin me anë të një “ligji zotimesh” i cili linte shumë pak hapësirë për shprehjen e ndryshimeve etnike apo fetare. Ligjet lokale të shteteve dhe të Perandorive nuk bënin përjashtim nga kjo lloj filozofie. Përgjatë gjithë mesjetës, beteja e njerëzimit për qytetërim, gjeti shprehje në konfliktet agresive dhe pasionante. Sot, me konceptet e reja të përftuara nga globalizimi, nevoja për dialog ndërmjet qytetërimeve dhe kulturave, ka hyrë në një fazë të re.

Lëvizja Gylen përbën një shembull të qartë të kësaj nevoje që ka marrë përmasa ndërkombëtare. Gyleni e forcon idenë e kësaj nevoje nëpërmjet themelimit të organizatave fetare, ligjore dhe filozofike. Një nga qëllimet bazë të veprimtarive të arsimit global, është ngritja e urave që do bëjnë të mundur vendosjen e komunikimeve ndërmjet feve dhe qytetërimeve. Luftërat shumëvjeçare të së shkuarës kishin të bënin me problemin e ekuilibrit të pushtetit që mbretëronte në marrëdhëniet ndërkombëtare të ditës. Ky ndoshta përbënte objektivin kryesor të të gjitha mbretërive politike dhe formacioneve fetare të së shkuarës. Por sot, njerëzimi nuk është më në një pozitë të tillë që të mund të mbajë mbi supe një konflikt të këtyre përmasave në shkallë globale. Sipas Gylenit, myslimanët e sotëm nuk duhet t’i modelojnë identitetet e tyre kulturore, sociale dhe ekzistenciale në përputhje me vlerat shkatërruese, të cilat i kanë rrënjët në konflikt dhe luftë. Këto nuk kanë të bëjnë fare me sistemin universal të vlerave të Islamit, në të cilin paqja, dialogu dhe toleranca përbëjnë parimet bazë. Sot njerëzimi nuk ndodhet në një pozitë të tillë që të mund të mbartë një konflikt të përmasave globale.

Ky është një parim të cilin Profeti Muhamed, paqja qoftë mbi të, e vuri në zbatim në Medinë. Populli i Medinës ishte i përbërë nga grupime që i përkisnin feve dhe kulturave të ndryshme. Për të parën herë në histori, Profeti ndërtoi një sistem vlerash që synonte të ruante bashkekzistencën paqësore të këtyre grupimeve fetare. Ajo çfarë tregojnë dokumentet historike është se të drejtat dhe përgjegjësitë reciproke të identiteteve të ndryshme fetare dhe kulturore, ishin të përcaktuara qartësisht dhe ishte arritur një konsensus për këtë qëllim. Sipas kësaj marrëveshjeje, jomyslimanët do të ishin të lirë të praktikonin fenë e tyre, mënyrën e tyre të jetesës dhe të adhurimit. Askush nuk kishte të drejtë të ndërhynte në marrëdhëniet e tyre partneriale organizatash pluraliste në të cilat grupimet kishin autonomi fetare, ligjore dhe kulturore. Aliu, Kalifi i katërt, do ta formulonte këtë liri pluraliste në një letër të cilën ia dërgoi Guvernatorit të Egjiptit, Malik bin Eshter, si një trajtesë sistematike ligjore të shprehjes së lirisë. Sipas Aliut, njerëzit që jetonin në rajone të qeverisura nga myslimanët, ishin të ndarë në dy grupe kryesore: njëri “vëllezërit tanë në fe, myslimanët” dhe tjetri “të barabartët tanë në krijim, jomyslimanët.” Të dy këto grupe njerëzish e gëzonin të drejtën e mbrojtjes. Përgjatë gjithë historisë, nuk ka ekzistuar kurrë një kulturë e cila të ketë qenë në gjendje ta vendosë “tjetrin” në një kontekst të tillë ekzistencial mbi baza humane dhe t’ia njohë vlerat atij. Ky përkufizim i Aliut, mbështetet tek thënia e Profetit: “Të gjithë njerëzit janë bij të Ademit dhe Ademi ishte prej balte.”

Ndërveprimi i myslimanëve të hershëm me popujt dhe kulturat fqinje i kishte rrënjët në parimet njerëzore dhe morale. Gjashtë shekuj më vonë u përjetua një zhvillim i ngjashëm. Mongolët të cilët mbretëronin në rajonin e Damaskut gjatë shekullit të trembëdhjetë, myslimanët, kristianët dhe hebrenjtë të cilët jetonin atje, i kishin marrë nën sundimin e tyre si skllevër. Një dijetar mysliman, Ibn Tejmije, shkoi të negocionte me komandantin mongol Kutllu Shah për lirimin e skllevërve. Mongolët refuzuan t’i lironin skllevërit kristianë dhe hebrenj së bashku me ata myslimanë. Dijetari u përgjigj me fjalët: “Lufta nuk do të ketë fund derisa të gjithë skllevërit të lirohen. Kristianët dhe hebrenjtë janë nën mbrojtjen tonë, ne nuk mund të pranojmë që edhe një i vetëm prej tyre të mbetet skllav.” Kutllu Shah pas kësaj u pajtua menjëherë t’i lironte të gjithë skllevërit.^[2] Gjatë periudhave kur myslimanët i përmbaheshin parimeve të tolerancës dhe të dialogut, ata përsosën një perspektivë të gjerë dhe të praktikueshme që garantonte lirinë dhe jetesën e komuniteteve të ndryshme kulturore. Perandoria Otomane qe një ilustrim i qartë i këtij fenomeni.

Sot, lëvizja Gylen, mbron idenë e pluralizmit shoqëror të bazuar në parimin e tolerancës në shkallë globale. Ndryshe nga pluralizmi i së shkuarës që ishte i limituar për shkak të parimeve fetare, sot ne kemi nevojë për një bazë më të gjerë kulturore dhe politike mbi të cilën ta ndërtojmë atë. Pjesëtarë të qytetërimeve të ndryshme, duhet të japin kontribute pozitive në lidhje me këto koncepte me qëllim që të përftohet një kulturë e tillë pajtimi. Është e domosdoshme një rilindje e këtyre vlerave në mënyrë që në botë të vendoset ky pluralizëm i përbashkët dhe i jetueshëm. Vetëm atëherë, përpjekjet e lëvizjes Gylen do të marrin përgjigjen e kërkuar në shkallë globale.

[1] Në libër, tolerancë, është përkthyer për shkak të mungesës së një fjale më të përshtatshme, si ekuivalentja e fjalës turke hoşgőrü, e cila ka një kuptim më të gjerë në turqisht se sa tolerancë në shqip. E ndërsa tolerancë shpreh një shkallë faljeje, këtu duhet kuptuar si të pranuarit e njerëzve ashtu siç janë.

[2] Shih Jusuf Kardavi, Gayru’l Muslimin fi’l Muxhtemail Islami, f. 10.

Tweet

Whatsapp