Vahdet-i Vücud Mesleği
Bu görünür hakikate rağmen -vahdet-i vücûd mesleğinin can damarı olarak- birtakım sofîler, aşk, cezp ve sekir halinde, ışık tufanına gark olmuş bir odada, o ışıktan başka bir şeyin görülmemesi gibi, kendilerini tamamen ilâhî tecellilerle sarılmış görüyorlar. Gözleri başka bir şey görmüyor. Bu hâlde iken onların, Allah'tan başka var yok; sadece Allah var demeleri, yanlış değildir; fakat tekrar edeyim, bu telâkki, o hâlin gereğidir. Ama, içlerinde bazıları neredeyse sürekli bu hâli yaşıyorsa ve bu hâlin insanı ise, onların böyle bir şeye itikat etmeleri, kendileri açısından dalâlet olmaz. Fakat, her şeyi fark ikliminde gören, tadan ve yaşayan bizim gibi insanların aynı iddiada bulunması, bu işin felsefesini yapmak demektir ve tek kelimeyle dalâlettir; hatta, mesele panteizm ve monizme irca ile öyle itikat edilirse, küfürdür de denebilir. Ateşe sokulan bir demir, belli bir süre ateşte kalıp da dışarı çıkardığımızda, ortada sadece bir ateş kütlesi görürüz. Bu demirin o hâlde iken, "ben ateş kütlesiyim" demesi zâhire de muvafıktır ve diyebilir. Ama o hâlde olmayan başka demirlerin veya o hâl geçtikten sonra aynı demirin "ben ateş kütlesiyim" demesi, ayn-ı dalâlet olur, yalan olur, yanlış olur.
- tarihinde hazırlandı.