Allah’ın Varlığı ve Bu Konuda Yapılan Yorumlar
Evet, O'nun varlığından başka hakikî vücud ve O'nun ef'alinden başka hakikî ef'al yoktur; var görülen şeyler izafî, esbaba nisbet edilen şeyler de nisbîdir. İşte bu itibarladır ki, hakikî marifet; arifin, Maruf'un ziya-yı nurunda eriyip zatı cihetiyle yok olması ve mercii yönüyle de ikinci ve hakikî varlığa ermesi sayılmıştır. Siz bunu "fena fillah-beka billah" mülâhazalarıyla da ele alabilirsiniz... Zannediyorum, Minhac sahibi de:
"Eğer yakîn nurlarıyla görebiliyorsan, arif ve Maruf'u ayrı ayrı görme!" o kıvrak ifadeleriyle bu mülâhazayı vurgulamak istemiş.
Büyük Fuzulî de bu derinliği şu damlalarla seslendirir:
"Hikmet-i dünya ve mâfîhâyı bilen arif değil;
Arif odur bilmeye dünya ve mâfîhâ nedir?"
Bundan başka sofîler, marifet adına bir diğer çerçeve daha ortaya koyarak onu, ilâhî esma hakikatlerinin bilinmesi, varlıkta tecelli vak'asının kavranması, var oluş esrarının keşfedilmesi, vücud hakikatinin asliyet ve zılliyet itibarıyla vuzuh ve inkişafı, din gerçeğinin, Hz. Murad'ın meşietine uygun temsili ve taakkulu şeklinde yorumlamışlardır ki; bu konulardan her biri başlı başına kitaplık birer mevzudur ve bu sahifelerin istiab esprisini aşar. Burada biz sadece Ziyaiyye'de nazmen (şiir tarzında) ifade edilen, konuyla alâkalı bazı hayatî ifadelere temas edip geçmeyi düşünüyoruz:
"Bab-ı salis marifettir ey civan,
Bunda dönemez çarh-ı beyan-ı lisan.
Bunda katip yok, yazmaz kalem dahi,
Bunda dil dönmez, beyan olmaz ahî..
Perdelendi bunda mir'ât-ı ukûl,
Bu makama olmaz idrak-i vusûl.
Burada pervaz eyler murğ-i hayâl,
Buna olmaz misallerden bir misal...
Burada Allah'tan olur hep mevhibe,
Nur-u nuranî mukaddes bir mertebe..
Bütün avalim burada müstağrak kamu,
On sekiz bin âlemden vasi'dir O...
Burada Bir'den başka yoktur hak vücud,
İşte bu vahdet olur asıl şuhûd..
Bu şuhûda başka mânâ verme sen!
Küfr olur, ilhad olur ey nur beden.
Baş gözüyle olmaz asla bu şuhûd,
Böyle rü'yetten münezzehtir Vedûd...
Sır iledir bu mânâ hep aşikâr,
Sırra var da sen de anla ey nigâr!
Burada yoktur ilm u idrak-i beşer,
Acz u hayrettir bu vadide hüner.
Aczini idrak olur idrak-i Hak,
Gör ne söyler Hazret-i Sıddîk'a bak..!"
- tarihinde hazırlandı.