Nasze wewnętrzne zdolności a edukacja
Od czasu Ibn Miskawayha, ludzkie popędy przyjęło się dzielić na trzy kategorie: rozum, pożądanie i gniew. Rozum obejmuje wszystkie nasze władze pojmowania, wyobraźnię, kalkulowanie, pamięć, uczenie się itp.
Gniew obejmuje naszą siłę samoobrony, którą islamska jurysprudencja definiuje jako potrzebną do obrony naszej wiary, zdrowia, własności, życia, rodziny oraz innych nienaruszalnych wartości. Pożądanie jest siłą napędową naszych zwierzęcych apetytów:[1]
„Upiększane jest ludziom upodobanie do namiętności: do kobiet i do synów, do nagromadzonych kintarów złota i srebra, do koni wyróżniających się szlachetnością, do trzód i zasiewów. To jest używanie życia na tym świecie” (3:14).
W te popędy wyposażone są również inne stworzenia. Jednakże czy to w pragnieniach, inteligencji, czy to w determinacji, by bronić życia i terytorium, są one ograniczone. Nie dotyczy to jedynie człowieka. Każdy z nas jest w sposób jedyny w swoim rodzaju wyposażony w wolną wolę i zdecydowane zobowiązanie do kontroli swych władz umysłowych. Te zmagania o dyscyplinę wewnętrzną określają nasze człowieczeństwo. Mieszając się wzajemnie i w zależności od okoliczności, nasze popędy wyrażają się często poprzez zazdrość, wrogość, nienawiść, hipokryzję. Należy starać się poddać je dyscyplinie.
Jesteśmy zbudowani nie tylko z ciała i umysłu. Każdy z nas ma ducha, który potrzebuje zadowolenia. Bez tego nie odnajdziemy prawdziwego szczęścia i doskonałości. Satysfakcja duchowa możliwa jest jedynie dzięki wiedzy, jaką możemy uzyskać od Boga poprzez wiarę w Niego. W graniach świata fizycznego nasza cielesna osobowość, czas i przestrzeń mogą być odczuwane jak więzienie. Ucieczka przed nim to wiara i regularne jej praktykowanie oraz wystrzeganie się skrajności przy używaniu naszych władz i potencjałów cielesnych. Nie musimy anulować naszych popędów, ale powinniśmy spożytkować naszą wolną wolę, by je okiełznać, oczyścić i skierować na drogę cnoty. Szczęście polega na ograniczeniu naszych pożądań do właściwych rozmiarów: przyzwoitości i niewinności.
Rozum poddany dyscyplinie prowadzi nas do wiedzy, a ostatecznie do mądrości. Gniew okiełznany wiedzie nas ku odwadze i wytrzymałości. Panowanie nad naszymi namiętnościami i pożądaniami rozwija naszą niewinność.
Jeśli każdą cnotę wyobrazimy sobie jako centrum koła, i każdy ruch poza centrum jako wadę, to im bardziej będziemy wychodzić poza nie, tym – oczywiście- wada będzie większa.
Z każdą cnotą moralną łączą się dwa ekstrema: brak, albo nadmiar. Dwie skrajności związane z mądrością, to głupota i przewrotność. Dla odwagi są to: tchórzostwo i brawura; dla niewinności zaś: bezwład i nieumiarkowana żądza. Doskonałość, która jest celem naszej egzystencji, polega na utrzymywaniu równowagi pomiędzy dwoma skrajnościami odnoszącymi się do każdej cnoty. Przekazano, że Ali ibn Abi Talib powiedział:
„Bóg nadał aniołom naturę intelektualną, pozbawioną pożądania seksualnego, namiętności i gniewu; zwierzętom – bez intelektu, ale z pożądaniem i gniewem. Ludzkość zaś wyniósł wyżej, obdarzając ją wszystkimi tymi jakościami. W związku z tym, jeśli nasz intelekt panuje nad naszymi pożądaniami i dzikością, to wtedy wznosimy się ponad anioły, gdyż ten poziom istoty ludzkie osiągają ze względu na przeszkody, które nie niepokoją aniołów.
Naprawa wspólnoty możliwa jest jedynie poprzez podniesienie młodego pokolenia do rangi prawdziwego człowieczeństwa, a nie poprzez „wymazywanie” ludzi złych. Dopóki nasiona religii, tradycji i świadomości nie wykiełkują w całym kraju, dopóty nowe elementy zła będą pojawiać się i wzrastać w miejsce każdego uprzednio wykorzenionego.”
[1] Ibn Miskawayh (ok. 930-1030): muzułmański moralista, filozof i historyk. Jego traktat moralny Tahdhih al-Akhlaq, zainspirowany Arystotelesowską koncepcją myśli, uznawany jest za jedno z najważniejszych dzieł w dziejach filozofii islamskiej. Natomiast dzieło historyczne Ibn M. Kitab Tajarib al-Umam wa Ta’aqub al-Himam (Upadek Kalifatu Abbasydzkiego), ważne jest ze względu na szerokie wykorzystanie dostępnych źródeł. Wpłynęło także na rozwój islamskiej historiografii.
- Utworzono .