Innerlijke dynamiek
Vanaf het begin hebben we geprobeerd duidelijk te maken waarom sommige westerse sociologische invalshoeken niet toereikend zijn voor het analyseren van een islamitische gemeenschap of beweging. Deze benaderingen zijn namelijk gebaseerd op theorieën over economische, politieke en sociale crises die in verband staan met de modernisering. Dergelijke theorieën verliezen de innerlijke dynamiek van een bepaalde beweging vaak uit het oog en passen een zelfde soort analyse toe op verschillende soorten bewegingen. De meeste theorieën over sociale bewegingen, ongeacht of het religieuze, politieke, ideologische, of burgerbewegingen zijn, kunnen worden ondergebracht in één of meer van de volgende categorieën:
1) Reactionair
2) Traditioneel-conservatief
3) Hervormingsgezind
4) Revolutionair en separatistisch
5) Expressionistisch en discursief
Deze indeling wordt over het algemeen gezien als een geldige vorm van classificatie. Ten eerste wil het feit dat een sociale beweging gevolgen heeft op politiek of sociaal gebied, niet zeggen dat ze handelt in overeenstemming met de doelen en idealen die door deze categorieën zijn vastgesteld. We bedoelen hiermee dat iedere beweging tijdelijk of voortduren bepaalde ideeën binnen deze categorieën kan hebben.
Deze categorieën kunnen een analyse dus vergemakkelijken, maar zien mogelijk wel belangrijke innerlijke dynamiek over het hoofd. Een objectieve bestudering dient daarom innerlijke dynamiek, bestaansprincipes, uitingsvormen, en verschillende visies van bewegingen mee te laten wegen.
Wanneer we de westerse manier van onderzoek naar bewegingen in de moslimwereld nader beschouwen, dan zien we dat de resultaten van dit soort onderzoeken leiden tot de conclusie dat de meeste bewegingen antikoloniaal of antiwesters zijn. In moslimlanden met een totalitair regime hebben islamitische bewegingen, gemeenschappen en groeperingen een tendens tot het vormen van brede sociale veranderingsbewegingen. Daarom worden ze vaak afgedaan als reactionair en politiek. Maar dat iedere tendens een politiek of ideologisch doel heeft, is geen wetenschappelijk gegeven, noch een algemeen bestaande mening. De opkomende trend van het vergroten van de islamitische identiteit in moslimgemeenschappen is slechts één zo’n tendens. Deze trend is niet directe verbonden met politiek of met een reactionaire mobilisatie. We moeten hier echter wel wijzen op het feit dat 'het vormen van een agenda voor, of een verzoek tot, sociale verandering' in de maatschappij een totaal andere betekenis heeft dan in de sociologie. Met dit gegeven in gedachten, kan de tendens tot vergroting van de islamitische identiteit door interne motivatie niet worden omschreven als ideologisch. Dit is het verschil tussen 'islamisatie' en 'islamisme'.
Ten aanzien van het verschijnsel gemeenschap, moet deze waarheid altijd in ogenschouw worden genomen. Een gemeenschap manifesteert zich als gevolg van een tendens die zich in de maatschappij vanzelf ontwikkelt. Het gaat erom geen alternatief te vormen voor de centrale identiteit van een maatschappij (zoals we zien in radicale en ideologische bewegingen); in plaats daarvan laat de maatschappij in haar sociale en brede tendensen wel zien dat ze het vermogen heeft om zich op verschillende manieren uit te drukken - soms als een organisatie van burgers, soms als een religieuze gemeenschap, en soms als een politieke partij. Er bestaat wellicht niets natuurlijkers dan de wisselende trends van religieuze stromingen en de groeiende gevoeligheid in moslimmaatschappijen. Dit verschijnsel manifesteert zich de ene keer als een organisatie, en de andere keer als een grote beweging.
Sommige artikelen en studies waarin de Hizmetbeweging werd geanalyseerd, hielden vast aan de schematische benadering om deze beweging ideologisch te noemen. Dat wil zeggen, ze hebben geprobeerd de legitimiteit van de beweging te ontkennen door haar te beschrijven als een reactionaire groep met een alternatieve, sociale identiteit. Deze poging bleef echter zonder resultaat. Want de Hizmetbeweging ziet sociale en ideologische druk als het tegenovergestelde van bezieling door religieuze communicatie. Religieuze communicatie richt zich op vrije wil en keuzevrijheid, en behoort tot de natuurlijke instrumenten van de mens. De Schepper heeft ons technieken meegegeven die elk geweten in staat stelt Hem te herkennen, en waardoor Hij zich laat herkennen. Dit is waar een gemeenschap toe leidt: gezond verstand, gewetensvol zijn en een goed karakter.
De Hizmetbeweging gebruikt geen propagandamethoden van anderen wanneer zij het individu en de maatschappij oproept. Zoals we reeds vaak hebben laten zien, heeft ze haar eigen actieplannen opgesteld en dynamiek gecreëerd om het geloof te verkondigen. Ze probeert iedere aardse relatie te benaderen als spiritueel en verbonden met de eeuwigheid. Elke dynamiek van de beweging is met een spirituele en transcendente bedoeling gevormd. Daarom geven de aanhangers de voorkeur aan onbaatzuchtigheid, toewijding en loyaliteit. De beweging biedt weerstand aan aardse doelen, voordelen of belangen. Indien we een beweging niet analyseren volgens haar eigen innerlijke dynamiek en idealen, en wanneer we kant-en-klare modellen blijven loslaten op volledig nieuwe vormen, dan lukt het met geen mogelijkheid om tot de juiste conclusie komen.
- Aangemaakt op .