Gemeenschap en socialisatie
Volgens moderne inzichten past de organisatiestructuur van een gemeenschap vaak niet in de huidige maatschappij. Men is namelijk van mening dat de ideologie van de modernisering individualisme versterkt. Dit is tot op zekere hoogte waar, maar het geldt niet voor alle vormen van maatschappelijke orde. Zij die het vormen van een gemeenschap beschouwen als een belemmering voor modernisering – oftewel zij die dit als een sociale vorm uit de premoderne tijd zien – beschouwen het hedendaagse individualisme als een sociaal gegeven. In het westen wordt de ontwikkeling van het nieuwe individualisme gezien als één van de belangrijkste verworvenheden van de moderne filosofische stromingen. Alle ideeën over vrijheid benadrukken het individualisme.
Maar in de praktijk heeft modernisering de mens eenzamer gemaakt. Men is erdoor onbeschermd geraakt in veeleisende sociale en economische processen. Dit sociaalpsychologische verschijnsel blijkt een voedingsbodem te zijn voor gemeenschappen die voor haar deelnemers een plek hebben veroverd in de maatschappij. Het groeiende aantal gemeenschappen en lokale groepen komt niet alleen voor in achtergebleven samenlevingen of daar waar de modernisering is mislukt. Het is een maatschappelijk verschijnsel dat tegenwoordig over de hele wereld optreedt.
Wanneer we in het bijzonder kijken naar de islamitische wereld, dan zien we dat dit verschijnsel teruggaat op diepe en brede sociologische en historische grondvesten. In de islam wordt het helpen van elkaar gestimuleerd. De uitgangspunten voor goede daden, solidariteit en onderling delen zijn verbonden aan principes van sociale rechtvaardigheid. De islam stimuleert solidariteit en het met elkaar delen, en maakt voor overheidsorganisaties de weg vrij naar deze goede daden door het mobiliseren van deugdzaamheid en vrijgevigheid van iedere gelovige. In de islamitische geschiedenis zijn de meeste overheidsinstellingen ontstaan uit een combinatie van algemene liefdadigheid en islamitische principes van solidariteit. Daarom vormde klassenstrijd nooit een onderdeel van de islamitische geschiedenis, waardoor analyses van deze strijd niet kunnen worden toegepast in de moslimwereld.
Het is van groot belang de vorming van gemeenschappen of bewegingen niet te onderschatten. De opkomst van radicale bewegingen heeft meer te maken met het buiten de maatschappij plaatsen van groepen, dan met groepen die binnen de overheersende religieuze of culturele kaders van de maatschappij opereren. Een sterk gevoel van achterstelling dat gecombineerd wordt met het gevoel niet te passen in de huidige sociale identiteit, kan kleine groepen laten veranderen in katalysatoren voor marginale bewegingen. Dergelijke organisaties beginnen vaak als een oppositiebeweging, maar veranderen uiteindelijk vaak in politieke en/of militante organisaties waar men niet zomaar omheen kan. De actieve leden van dit soort organisaties brengen een organisatiebewustzijn over op de leden waardoor ze min of meer worden afgesloten van de belangrijkste maatschappelijke ontwikkelingen. Wanneer deze radicale afsluiting van de algemene identiteit wordt gekoppeld aan een arrogant karakter dat geen respect heeft voor individuele levens, dan zijn de uiteindelijke gevolgen niet moeilijk te voorspellen.
De Hizmetbeweging als katalysator
Strijd en uitsluiting zijn niet noodzakelijkerwijs een kenmerk van maatschappelijke bewegingen. Iedere gemeenschap of beweging die een brede gerichtheid heeft, zal in overeenstemming met de heersende sociale identiteit moeten handelen. Bewegingen of gemeenschappen die iets willen betekenen voor verschillende onderdelen van de maatschappij, moeten niet over één kam worden geschoren met liefdadigheidsorganisaties die zich slechts op één enkel doel richten.
De Gülenbeweging is bij uitstek een voorbeeld van zo’n soort organisatie. Zoals hierboven genoemd, is deze beweging niet uitsluitend gericht op of de lagere middenklasse, of de plattelandsbevolking, of mensen die zich min of meer buitengesloten voelen van de maatschappij. De meeste deelnemers delen de Turkse algemene sociale identiteit, hebben meestal een opleiding genoten, en staan open voor sociale interactie. Over het algemeen stelt de beweging zich niet op tegen de huidige politieke structuur of de door de staat uitgedragen nationale identiteit.
Door haar brede maatschappelijke basis kan de Gülenbeweging niet vanuit klassieke moderniseringstheorieën worden bestudeerd, noch als marginale of fundamentalistische beweging worden beschouwd. We mogen niet vergeten dat deze beweging zich richt op verrijking van de samenleving door innovatieve manieren van sociale participatie, en vrijwilligerswerk op basis van positief handelen en het respecteren van de wet. Hiermee is de beweging in de maatschappij een belangrijke katalysator voor het bevorderen van samenwerking en wederzijds respect, en bestrijdt ze zo de tendens tot apathie en onverschilligheid in de samenleving.
De missie van de beweging is echter niet beperkt tot het katalyseren van een religieus bewustzijn. Haar bereidheid om zich buiten de grenzen van religieuze gemeenschappen te bewegen, bewijst haar vermogen om uit de islamitische idealen een actieplan te filteren met bredere en meer humane thema’s. Deze eigenschap van de beweging onderstreept dat ze voor alle lagen van de bevolking voorwaarden tot deelname schept, waarvan enkele beïnvloed zouden kunnen zijn door de snelle modernisering. Ze wil individuele identiteiten beschermen tegen versnippering, en ze geeft zelfvertrouwen aan individuen met versnipperde identiteiten (als gevolg van sociale veranderingen) door het bewustzijn van iemands eigen identiteit te vergroten.
- Aangemaakt op .