Antropologe: Turkse Moslimschap vervangt Islamisme
Volgens Jenny White, een antropologe die zich heeft gespecialiseerd in Turkije, is de Turkse nationale identiteit in een proces van herdefiniëring geweest en heeft tijdens dit proces de notie van Moslimschap, het Islamisme vervangen.
“Moslimschap impliceert een ander begrip van persoonlijkheid. Indien u een vrome moslim bent en u treedt toe tot de politiek, is de verwachting dat u een islamist wordt. Maar de theologen achter het model van Moslimschap vragen: ‘Waarom zou dat zo moeten zijn? Worden Christelijke politici Christianisten als ze tot de politiek toetreden” vertelde zij aan Today's Zaman voor Monday Talk.
White's nieuwe boek dat de kwesties met betrekking tot de Turkse nationale identiteit behandelt, “Muslim Nationalism and the New Turks,” zal in november verschijnen.
Zij beantwoordde vorige week onze vragen over deze kwestie en andere onderwerpen in Abant, Bolu, waar ze een van de participanten was die bestond uit locale en buitenlandse deelnemers, die een debat voerden over de Turkse democratie in een conferentie met de titel: “Different Perspectives on Turkey.”
U volgt Turkije sinds de zeventiger jaren, klopt dit?
Ja, de helft van de Turkse populatie is onder de leeftijd van 30, in feite herinneren zij dus niets. Mensen die de AKP beschuldigen van autoritair gedrag, hebben eigenlijk niet zo een erg lange geheugen. Nu zetten ze journalisten in de gevangenis; vroeger zouden ze vermoordt of mishandeld worden. U zou eigenlijk het geheugen van niet alleen de tachtiger jaren maar ook dat van de zeventiger jaren moeten hebben. In vergelijk is dit een verbetering op vele manieren omdat er op zijn minst een discours gaande is over liberalisme, individuele rechten enzovoorts. Tegenwoordig kunt u spreken over de Armeniërs en 1915, terwijl in de tachtiger jaren u hierover helemaal niet kon praten. Er is nu een discours gaande die het mogelijk maakt om een andere te denken over een andere richting – voorwaarts of achterwaarts, ik weet het niet, maar dit was eerder niet mogelijk.
Denkt u dat Turkije in een periode van transitie zit?
Alles is altijd in een transitie, vooral in Turkije. Indien u Turkije nu vergelijkt met de jaren zeventig, is het een andere planeet – hoe het eruit ziet, de manier waarop mensen met elkaar communiceren, wat er in de winkels te vinden is enzovoorts. In de jaren zeventig leek Turkije veel meer op een arme Oost Europese land achter het IJzeren Gordijn zoals het zijn burgers behandelde en de manier waarop mensen angst hadden voor de staat en het leger. Er zijn nu veel meer mogelijkheden; mensen kunnen op vele verschillende manieren hun leven zelf vorm geven. Dit is belangrijk, vooral voor de jongere generatie.
‘Ondanks polariserende retoriek, zijn identiteiten minder duidelijk'
Wat is de betekenis van Islam in Turkije?
Er zijn zo veel verschillende manieren om dat uit te drukken. Er is een vrouwelijke sjeik [Cemalnur Sargut] aan de Bağdat Caddesi in İstanbul die haar hoofd niet bedekt en vele professionele vrouwen aantrekt die seculier zijn. De vraag is waarom? Ik denk dat het komt doordat als je niet meer weet wat het is om een Moslim te zijn, als je niet meer weet wat het betekent om Turks te zijn, dan gebeurt dit. Voor vele jeugdigen is het belangrijk om vooruit te gaan; zij zijn er niet in geïnteresseerd om zichzelf op te offeren voor de staat. Nu is de staat vermengd met de overhead; vroeger was dat gescheiden. Ondanks de polariserende retoriek, zijn identiteiten minder duidelijk. U wilt nog steeds Turks zijn maar wat betekent dat? Mensen zijn aan het zoeken naar authenticiteit. Deze vrouwelijke sjeik kan voer zijn voor de zoektocht naar Turkse authenticiteit omdat mij verteld werd dat zij benadrukt dat Islam iets Turks is en dit spreekt de mensen aan die verloren zijn tussen de internationale logos in winkelcentra. Mensen voelen zich ongemakkelijk en zoeken naar hun wortels. Waar liggen hun wortels? Zitten ze in het bloed, in de vlag? Misschien niet zoveel meer. Zijn de wortels in de islam? Of zitten ze in bezittingen?
‘Turken leggen het Kemalistische model opzij'
En wat zou u zeggen aangaande de verandering met betrekking tot de Turkse nationale identiteit?
Het moslim zijn was ook een deel van deze rassen categorie. Bijvoorbeeld, indien u iemand ontmoet met de naam İshak die ook hier sinds de Byzantijnse tijd leeft, zullen vele mensen in Turkije hem niet als een Turk beschouwen omdat hij Joods is. Dus kunt u geen Turk zijn omdat u geen Moslim bent. Waar kwam dit vandaan? Het is afkomstig uit de late twintiger en dertiger jaren toen theorieën over rassen uit Rusland en Europa naar Turkije kwamen. Deze ideeën beïnvloedden de Kemalisten. Het moslim zijn was een deel van je etno-raciale karakter. Tegenwoordig is dit minder relevant aan het worden en is er een beweging gaande richting een begrip van Turk zijn onder een bredere categorie, maar het is nog steeds onduidelijk wat dit is. En dat is de reden waarom de referenties aan het Ottomaanse Rijk zo belangrijk zijn. Alev Çınar schreef over de veranderende perceptie van het moment van stichting van de Turkse natie; het was 1923 maar nu is het 1453. U kunt deze periode herbeleven in een 3-D museum en kijken naar de film “Fetih 1453.” Het is belangrijk voor identiteit omdat het vertelt dat u niet langer meer begrens wordt door de grenzen van 1923. Daarmee samen kwam de veronderstelling die op scholen geleerd werd dat in 1923 de Turken zich redden van de Westerse vijanden die hen probeerden te vernietigen en deze vijanden zijn dit nog steeds aan het proberen waarbij ze voor hun vuile werk de minderheden gebruiken die niet-moslim zijn en die in Turkije wonen. Maar dit is nu irrelevant omdat je vrienden kunt zijn met Armeniërs, Grieken, Arabieren of wie dan ook. Dit is geen neo-Ottomanisme, dit is postimperialisme – dat je een nieuw gevoel hebt van wie je bent, waar je grenzen zijn en waartoe je in staat bent, doch geromantiseerd en niet altijd realistisch. Er is deze conceptuele opening naar de wereld – dat was wat [wijlen Premier en President van Turkije Turgut Özal] aan het doen was – die het opzij leggen van het Kemalistische model, dat u vertelt wie Turks is en wie uw vijand is, betekent. Er is een nieuwe notie daarvoor in de plaats dat Turkije een rijk was en weer een wereldmacht zou kunnen zijn.
Wat ligt er volgens u achter de opkomst van Turkije tot internationale faam?
Allereerst, het economisch openstellen naar de wereld was de erfenis van Özal. Er was ook een conceptuele openstelling naar de wereld die het opzij leggen van het Kemalistische model, dat zegt dat er vijanden zijn buiten die ons proberen te ondermijnen, heeft betekend. Nu is er een omarming van globalisering in Turkije, liberaal economisch beleid en bovendien de Ottomaanse periode als een model. Alles bij elkaar, staat dit Turkije toe om in de globale arena aanwezig te zijn als een politieke en economische macht.
‘Moslimschap model spreekt de Tahrir Plein demonstranten aan'
Er is een clichématige vraag: ‘Kan Turkije een model zijn voor de landen die betrokken waren bij de Arabische Lente?' Maar wat zou u zeggen over het model zijn voor deze landen? Wat betekent dit?
Het betekent verschillende zaken voor verschillende mensen; zij gebruiken het als een rechtvaardiging van wat het ook is dat ze willen doen. De Egyptische generaals geloven dat ze het Turkse model gebruiken als ze het parlement ontbinden en de islamisten terugduwen. Dit is het Kemalistische model met een sterk leger dat de Islam uit de regering houdt. Maar toen [de Turkse Premier Recep Tayyip] Erdoğan naar Cairo ging, ontmoette hij de Moslim Broederschap, die dacht dat Turkije een model van een Moslim democratie was. Echter, vertelde Erdoğan hen dat Turkije geen Moslim democratie is maar een seculiere democratie. Hij zei dat ze moslims zijn die een seculiere staat of regime leiden. Bovendien, modelleert de Ennahda Partij in Tunesië zich uitdrukkelijk naar de AKP, maar Tunesië is al in vele opzichten zoals Turkije dus is het op zich geen model voor verandering maar een uitdrukking van de stand van zaken in Tunesië. Er is nu een notie van Moslimschap in Turkije die het Islamisme heeft vervangen of op zijn minst naar de randen van politiek heeft geschoven. Moslimschap impliceert een ander begrip van persoonlijkheid. Moslimschap impliceert een ander begrip van persoonlijkheid. Indien u een vrome moslim bent en u treedt toe tot de politiek, is de verwachting dat u een islamist wordt. Maar de theologen achter het model van Moslimschap vragen: ‘Waarom zou dat zo moeten zijn? Worden Christelijke politici Christianisten als ze tot de politiek toetreden?'
Kunt u hier nader op ingaan?
Hun argument is dat het moslim zijn een persoonlijke eigenschap is, dus wanneer u tot de politiek toetreedt, neemt u dat met u mee - misschien als een pakket van ethiek – maar het heeft geen invloed op uw werk in de publieke arena of hoe u de regering bestuurt. In feite is de AKP een zeer Turkse partij: top down, hiërarchisch, autoritair, patriarchaal, enzovoorts, al de zaken die de andere partijen ook hebben, min of meer. Mensen neigen deze eigenschappen toe te schrijven aan de Islam omdat ze als jonge bevolking een zeer kort geheugen hebben en niet de continuïteit zien.
Het model van Moslimschap kan er een zijn dat de demonstranten van Tahrir Plein gewaardeerd zouden hebben. Ze zijn niet geïnteresseerd in de Islamistische Moslim Broederschap -- dat topdown, hiërarchisch, autoritair, patriarchaal en ideologisch is. Ze willen op hun manier modern zijn en ze willen een opwaartse mobiliteit. De vrouwen willen kansen die ze onder het oude regime niet hebben gehad. Ze zijn niet geïnteresseerd in de Islamistische ideologieën die teruggaan naar de jaren vijftig; ze zijn geïnteresseerd in het hebben van een beter leven. Het model van Moslimschap zou een meer productieve model zijn voor de landen in het Midden Oosten. Maar voor het hebben van Moslimschap zouden deze landen door het proces moeten gaan waar Turkije doorheen is geweest waarin de islam meer een persoonlijke eigenschap was dan een bezit van Islamistische bewegingen zoals de Moslim Broederschap.
‘Gülen beweging geen traditionele Islamitische beweging'
Als je naar de Gülen beweging kijkt, zijn ze niet georganiseerd als een traditionele Islamitische beweging wel zou zijn. Ze zijn georganiseerd als een serie van netwerken, van stichtingen. Zij zijn zeer geïnteresseerd in educatie en het ondersteunen van jonge mensen om zichzelf te verbeteren en een stijgende mobiliteit te hebben. Dit is precies hetgeen wat een Moslimschap model naar de Tahrir Plein zou kunnen brengen en de Moslim Broederschap waarschijnlijk niet lukt.
Het is niet de ouderwetse islam van rituelen en op teksten gebaseerde praktijken. Het is een andere soort van Islam; het is niet de islam van je grootvader of grootmoeder. En er zijn mensen die ik ontmoette tijdens het onderzoek voor mijn boek, jonge mannen en vrouwen, die tot de Islam zijn gekomen op ongebruikelijke manieren.
Bijvoorbeeld, een jonge vrouw was een roman aan het lezen van de Braziliaanse schrijver, Paul Coelho. De hoofdpersoon in Coelho's boek had een spirituele gids nodig om hem te leiden naar het vinden van de betekenis van leven. Deze zoektocht naar betekenis en sociale rechtvaardigheid, hoewel het zich ontwikkeld kan leiden tot lidmaatschap van religieuze netwerken of naar geloof en participatie in maatschappelijke organisaties die een andere soort van netwerk zijn.
De jonge vrouw die ik eerder noemde, begon haar hoofd te bedekken en de Koran te lezen maar ze nam geen deel aan een islamitische gemeenschap. Wat ze deed was toetreden tot een seculiere NGO die voor sociale rechtvaardigheid werkt. Wanneer ik zeg dat moslims nu kunnen kiezen hoe ze moslim willen zijn en tot welke groep ze willen behoren, is zij een perfect voorbeeld van iemand die ervoor gekozen heeft om iets te doen dat vroeger waarschijnlijk niet mogelijk zou zijn. Het doel was niet om een goede moslim te zijn; het doel was sociale rechtvaardigheid. Dit is een totaal nieuwe manier van moslim zijn.
Maar om dit te kunnen doen moet je zeer zeker door het proces zijn gegaan dat ik eerder heb beschreven - globalisering, commercialisering en formatie van een vrome middenklasse die het zelfvertrouwen heeft om te zeggen, “Ja, ik ben een moslim maar ik ga zelf definiëren wat dat is.”
Het model van moslimschap zou een fantastisch model zijn voor Egypte maar ik denk dat zij daar nog niet kunnen komen. Er is hoop dat de militairen een stap terug doen maar dat is onwaarschijnlijk; zij hebben een groot deel van de economie in Egypte in handen. Er is ook geen economisch proces aanwezig om zaken open te stellen.
Profiel
Jenny White
Jenny White, een schrijver en sociaal antropologe. White doceert sociale antropologie aan de Boston Universiteit als een vast aangestelde universitair hoofddocente. Zij heeft twee wetenschappelijke boeken gepubliceerd over de hedendaagse Turkije. “Money Makes Us Relatives,” een beschrijving van vrouwenarbeid in de stedelijke Turkije van de tachtiger jaren, werd gepubliceerd in 1994. “Islamist Mobilization in Turkey” werd in 2002 gepubliceerd en verklaard de opkomst van Islamitische politiek in Turkije in de negentiger jaren. Het boek won de 2003 Douglass Prize voor het beste boek in Europeaanse antropologie. Haar eerste roman, “The Sultan's Seal,” werd in 2006 gepubliceerd. Het werd in 14 talen vertaald en is beschikbaar in paperback en als audioboek. Booklist heeft het een van de top 10 eerste romans van 2006 genoemd en een van de top 10 historische romans van 2006. Het kwam op de shortlist te staan voor de 2006 Ellis Peters Historical Crime Award. Het vervolg, “The Abyssinian Proof,” kwam uit in 2008 en het derde Kamil Pasha roman, “The Winter Thief,” in 2010.
- Aangemaakt op .