Vahyin Emin Elçisi: Cebrail
Peygamberlere vahyi tebliğ eden Hz. Cebrail'in, Kur'ân-ı Kerim'de başka sıfatlarla değil de özellikle "emin" sıfatıyla vasfedilmesinin önemi ve hikmetleri nelerdir?
Her şeyden önce şunu ifade etmek gerekir ki, enbiyâ-i izâma vahiy getiren melek, sadece Cebrail (aleyhisselâm) değildir. Hz. Cebrail'le beraber Hz. Mikâil'in, Hz. İsrafil'in ve hatta hiç bilinmedik bir meleğin de peygamberlere vahiy getirmesi söz konusudur. Ancak vahiy, genelde Cibril'le tanınmakta ve "Cibril" denildiğinde de "vahyin emini bir melek" akla gelmektedir. Evet, Hz. Cebrail vahiyle böylesine bütünleşmiş büyük bir melektir.
Cebrail'in bir diğer misyonu, enbiyâ-i izâmı korumaktır. Nitekim Cebrail (aleyhisselâm), Mikâil (aleyhisselâm) ile birlikte Bedir'de Efendimiz'i (sallallâhu aleyhi ve sellem) düşmana karşı korumuşlardır.
Hz. Cebrail'in bir diğer misyonu ise Bedir'de أُقْدُمْ حَيْزُومُ diyerek atını sağa-sola koşuşturarak düşmanları kırbaçlamak suretiyle yaptığı gibi, bir taraftan düşmanların moralini bozmak, diğer taraftan da inanan insanların kuvve-i mâneviyelerini takviye edip onları şahlandırmaktır.
Bunlar gibi Cebrail'in daha değişik misyonları vardır, ama bu misyonları arasında en önemlisi, onun "vahiy meleği" olması ve vahiy getirmesidir. Kur'ân-ı Kerim'de bu mübarek melekten bahsedilirken, onun Allah'ın her emrine karşı iki büklüm, inkıyat içinde bulunduğu ve makam itibarıyla da "emin" olduğu bildirilmektedir[1] ki bu, Hz. Cibril'in önemli bir vasfıdır. Cibril-i Emin, gelecekte tamamen emanetle irtibatlı önemli bir vazifeyi yükleneceğinden, yüklendiği bu vazifeyi tam ve bihakkın temsil edeceğinden dolayı bu önemli vasıf bizzat Cenâb-ı Hak tarafından ona âdeta bir ilk lütuf ve bir avans olarak bahşedilmiştir.
Enbiyâ-i izâm gibi bir elçi olması itibarıyla Cibril-i Emin'in de emin olmasının yanında daha başka sıfatları da vardır. Ama ihtimal ki bu sıfatlar, onun bir melek tabiatı taşıması ve zaten başka türlü olamayacağından dolayı ayrıca zikredilmemiştir. Meselâ enbiyâ-i izâmın "iffet" sıfatı vardır; ancak melekler zaten şehevânî duygu taşımadıkları için harama karşı kapalı sayılırlar; bu açıdan iffet, tabiî olarak Hz. Cibril'in önemli bir yanı ve derinliği olmasına rağmen o, iffetle nazara verilmez. Aynı zamanda melekler, yalan söylemeyen varlıklardır. Daha doğrusu Hakk'ın mükerrem ibadıdır. Evet, onlar, Allah'ın emirlerine kilitlenmiş olduklarından tabiatları itibarıyla yalana kapalıdırlar. Öyle ise sıdk (doğruluk), onların tabiatı demektir. Doğruluk, haddizatında emniyetin bir yanı olduğundan dolayı bu husus emanet içinde mütalâa edilebilir.
Enbiyâ-i izâm, insanları tiksindirip kaçıracak yara, bere, hastalık vb. gibi kusurlardan muallâ, müberra ve mukaddestirler. Cibril de bir melek olduğu için tabiatı daima güzelliklere açıktır ve kendisi için kusur sayılabilecek her türlü durumdan muallâ, müberra ve mukaddestir.
Cibril'in tabiatı tek buudlu değildir. İbn Arabî Hazretleri, Cenâb-ı Hakk'ın bir kısım isimleri okunduğunda cinlerin hâlden hâle geçip değişik şekil aldıklarını söylemiştir. İhtimal cinler gibi melekler de Allah'ın isimlerinden bazılarını okuduklarında o isimlere göre değişik şekillerde temessül edebilmektedirler. Efendimiz'in (sallallâhu aleyhi ve sellem) vahyin kendisine nasıl geldiğini soran Hâris b. Hişam'a vermiş olduğu şu cevap da bu hakikati ifade etmektedir: "(Vahiy) bazen çıngırak sesi gibi gelir ki, bana en ağır geleni de budur. Benden o hâl zail olur olmaz (meleğin) bana söylediğini iyice bellemiş olurum. Bazen melek bana bir insan olarak temessül eder. Benimle konuşur. Ben de onun söylediğini tastamam bellemiş olurum..." Nüzul şekilleri farklı farklı olan bu vahyin bir kısmını değişik şekillerde tecellî ederek Cibril-i Emin tebliğ etmiştir. Öyle ise Cibril değişik şekillere girebilme ve her an değişebilme kabiliyetine sahip bir varlıktır. Efendimiz (sallallâhu aleyhi ve sellem) onu asıl keyfiyetiyle sadece iki defa görmüştür ki, bunlardan ilki Mekke'nin doğusunda Ciyad denilen yerde, ikincisi ise miraçta Sidretü'l-Müntehâ'da vuku bulmuştur.
Melekler, sınırsız denebilecek kadar buudları olan engin varlıklardır. Onların sahip oldukları bu buudlar genelde "kanat" olarak da ifade edilmiştir. Nitekim Kur'ân-ı Kerim'de de melekler اُول۪ي اَجْنِحَةٍ ifadesiyle tavsif edilerek onların "kanat sahibi" varlıklar oldukları bildirilmiştir.[2] Evet, meleklerin kendilerine has derinlikleri vardır. Onlar bu derinlikleri ile değişik temessül keyfiyetlerini haizdirler ve bu hususiyetleri ile onlar bir anda hem Efendimiz'in huzurunda vazife icrasıyla meşgul, hem Allah'ın azameti karşısında mehâbet ve mehâfetle iki büklüm, hem de bir başka yerde bir mazlum, mağdur ve mahkûma imdat etmekte ve bir başka yerde de başka birinin kuvve-i mâneviyesini yükseltmektedirler.
Melekler, nuranî varlıklar oldukları için temessülleri de nuranîdir ve pek çok aynada bütün hususiyetleri ile birden tecellî edebilirler. Nitekim Üstad Bediüzzaman, "Nuranî bir şey hadsiz ayineler vasıtasıyla hadsiz yerlerde bizzat bulunabilir ve temessül edebilir." sözüyle bu hakikate işaret etmektedir. İşte böylesine engin temessül kabiliyeti olan bir meleğin herhangi bir kusurla vasıflandırılması elbette mümkün değildir. Dolayısıyla bu yönüyle ayıp ve kusurlardan müberra olma da meleğin tabiatıdır, denebilir.
Tekrar emniyet mevzuuna dönecek olursak; Cibril, melek olduğu için zaten emindir ve o, Cenâb-ı Hak vahyi kime götürmesini emretmişse ona götürmüştür. Burada, bir taraftan Yahudilerden, diğer taraftan da Rafizîlerden bir kısım insanların Cibril hakkındaki yanlış tarz-ı telakkilerine karşı cevap vardır. Zira Cenâb-ı Hak, ona vahyi, ne Yahudilerden herhangi birisine ne de Hz. Ali'ye (radıyallâhu anh) değil, İnsanlığın İftihar Tablosu'na götürmesini emretmiştir ve Cibril (aleyhisselâm) da O'na (sallallâhu aleyhi ve sellem) götürmüştür.
Belâgatta, sözü söyleyen kimsenin, cümlenin içinde yer alan hükmü kendisinin de bildiğini muhataba bildirmesine "Lâzım-ı faide-i haber" denir. Yani o haberde mutlaka gözetilen bir fayda ve maslahat vardır. Dolayısıyla âyet-i kerimede Cibril'in emin olmasının vurgulanması, Cibril'in emin olması mevzuunda şüphe ve tereddüt olduğundan dolayı değildir. Zira Cibril'in emin olduğu zaten malumdur. Kur'ân-ı Kerim bu ifadesiyle Yahudiler ve daha sonra zuhur edecek Rafizîler gibi bir kısım kimselerin onunla alâkalı münasebetsiz iddialarını önlemek için Cibril'in emniyetini nazara vererek muhtemel inhirafları önlemek istemiştir.
Bütün resûller emindir, çünkü emanet, her peygamberin sıfatıdır. Cebrail (aleyhisselâm) da Efendimiz'e (sallallâhu aleyhi ve sellem) vahyi getirme makamında anıldığından, o makamda önemli olan emniyet sıfatıyla yâd edilmiştir.
Mevzuu bir misalle tavzih edecek olursak; meselâ hırsızlık ve yolsuzluk yapması söz konusu bile edilemeyecek bir insanın hırsızlık ve yolsuzluğa müsait olmayan, fakat açık saçık kadınların bulunduğu bir çarşı ve pazarda dolaştığını düşünelim. Bu insanın "nezahetini" ifade için "Bu adam hırsızlık ve yolsuzluk yapan bir insan değildir." yerine "Bu kişi çok iffetlidir." denilir. Çünkü o zemin, hırsızlık ve yolsuzluğun yapılmasına müsait değildir. Oralarda dolaşan bu insan, göz, düşünce veya hayal zinası yapabilir ve hatta fiilen o işin içine yuvarlanabilir. Genel atmosfer, hırsızlık ve yolsuzluğa müsait olmadığından o kişinin, bu yönüyle alâkalı herhangi bir şey değil de, onun "afif" olduğu söylenir. Bu insan, sadece iffeti nazara verilip iffeti adına müdafaa edildiği zaman bu, onun diğer güzel vasıflara sahip olmadığı mânâsına gelmez. Zira o kişinin konumu ve üzerinde durulması gereken husus itibarıyla orada onun iffetli olduğuna dikkat çekilmesi gerekmektedir.
İşte Cibril de söz konusu âyet-i kerimede peygamberlere mesaj getirmesi ve onlara elçilik yapması konumu ile ele alınmaktadır. Öyle ise orada önemli olan mesele, Cibril'in peygamberlere getireceği mesaj mevzuundaki emniyetidir. O, Cenâb-ı Hak'tan aldığı mesajları "emin" olarak getirmiştir ve onun emanete hıyanette bulunması da söz konusu değildir.
İşte böylesine değişik mülâhazalarla hem şahsının emin olması hem de şahsı hakkında "Emin değildir." vehmini izale etmesi, ayrıca Yahudi ve Rafizîlerin yanlış mülâhazaları gibi değişik düşüncelere karşı, vahyi getirmede emniyet yanının hususiyet arz etmesinden dolayı Cibril Kur'ân-ı Kerim'de daha ziyade o yanıyla ele alınmış ve onun emin oluşuna dikkat çekilmiştir. (Allahu a'lem)
[1] Bkz.: Tekvir sûresi, 81/21
[2] Bkz.: Fâtır sûresi, 35/1
- tarihinde hazırlandı.