Başlangıçtan Osmanlıya Ayasofya’nın Serüveni
Ayasofya, ilk basit şekliyle ve sıradan bir mabed hüviyetiyle Konstantin ve oğlunun eseri. Değişik aralıklarla üç müthiş yangın ve eski haline benzetme istikâmetinde sürekli inşâ ve onarımlar, bu târihî katedralin, bugünkü sisli-dumanlı durumuna denk bir tâli’sizlik... İmparator "Jüstinianus" un emriyle Hazreti Meryem’e armağan edilmek üzere, kâmilen tuğladan yapılması, câmileşen bu büyük kilise uğrunda sergilenmiş en büyük târihî gayret misâli... Mimârî güzellik, iç debdebe, dış ihtişam ve Meryem vâlideye ithâf gibi yürekleri hoplatan maddî-mânevî bütün güzellik unsurlarını ihtiva eden ulu mabed, görkemine uygun muhteşem bir küşâdla ibâdete açılır. O güne göre her şey o kadar eksiksiz, o kadar parlak, o kadar büyüleyici düşmüştür ki, bir tarafta kendinden geçip nâralar atan halk yığınları, Hazreti Mesih’i hoşnût ettiklerini sayıklarken, diğer yanda imparator, yapıp ortaya koyduğu bu büyük eserle meşhûr, Hazreti Süleymân’ı kasdederek "Süleymân seni geçtim!" diye haykırmaktadır. Gariptir; bu şatafatlı açılış üzerinden henüz çeyrek asır geçmemiştir ki, ulu mabed bu defa da şiddetli bir zelzele ile sarsılır.. o muhteşem kubbenin bir yanı çöker.. vâiz kürsüsü ve Hıristiyanlarca mukaddes ekmek ve şarap dolapları paramparça olur. Derken mabed yeniden onarıma alınır.. inşâ, tezyin.. çok geçmeden, arkadan Latin’lerin Konstantiniyye’yi işgalleri ve yüce ma’bedi yakıp yıkmaları.. içindeki kıymetli eşyâyı yağmalamaları ulu mabedin bir türlü bitmeyen çileli ve sisli hayatından sadece birkaç satır... Yapıldığı günden itibâren hiçbir zaman belini doğrultma fırsatını bulamayan Ayasofya, ancak onbeşinci asrın son yarısına doğru, gerçek sahiplerinin eline geçince beş asırlık bir gül devri idrâk edebilecektir.
- tarihinde hazırlandı.