Czy wzrost popularności ruchu Hizmet w Turcji można przypisywać ekonomicznej oraz politycznej strategii liberalizacji premiera Turguta Özala (1983–1993)?
Nie, nie można. Aby ruch mógł powstać i rozwinąć się, w grę wchodzi szereg różnego rodzaju czynników – nie da się tego zredukować tylko do jednego z nich. Różne ruchy powstają w wyniku unikalnych kombinacji wielu czynników, takich jak: niepokoje, gospodarka, kontekst historyczny, klasy, zasoby, sieci, strategie, ideologie, organizacje, przywódcy, przeciwnicy itp.
Wyjaśnienia skupiające się na konkretnym wydarzeniu lub wydarzeniach, mogą zawierać w sobie małe ziarnko prawdy, lecz mijają się one z realiami oraz sensem ruchu Hizmet. Dla przykładu stwierdzenie, jakoby powstanie ruchu Hizmet miało związek ze wzrostem migracji do miast, urbanizacją, industrializacją i modernizacją Turcji w dekadzie Özala, stanowi co najmniej bardzo fragmentaryczne uzasadnienie. Takie tłumaczenie nie jest zadowalające, ponieważ nie uwzględnia – bądź też zniekształca – główne aspekty Ruchu oraz jego historii.
W rzeczywistości Özal sam wywodził się z kręgów ludzi wierzących. Był jedną z wielu osób, które w tym momencie były już wykształcone, wykwalifikowane oraz pełniły określone role w przynależnych do państwa tureckiego strukturach społecznych. Istniały już wtedy inne, niezależnie funkcjonujące, organy państwowe, a także silna protekcjonistyczna opozycja dla – jak nazwał to Özal – planowania i wprowadzania zmian. A zatem pojedyncza osoba przechodząc na wyższe stanowisko nie była w stanie w tak krótkim czasie zapewnić dużej liczby dobrze wykwalifikowanych oraz wykształconych ludzi, nie mówiąc już o ruchu Hizmet. Prawda jest taka, że wspólnoty opierające się na wierze rozpoczęły już wykorzystywanie mediów oraz innych form komunikacji. Ponadto przedsiębiorcy ci, będąc niezależnymi od subsydiów państwowych, zdążyli już dowieść, że potrafią być skuteczni w branży eksportu na zagranicznych rynkach giełdowych.
Powstawanie ruchów społecznych wymaga czasu, nie powstają one w formie gotowości. W każdym razie, możliwości polityczne nie przekładają się automatycznie na wzmożenie ich działania. Nie wystarczy liczyć na pojawienie się wspólnego działania czy podmiotu zbiorowego. Dla zorganizowanej działalności, takiej jak Hizmet, powinna być dostępna wystarczająca liczba ludzi posiadających niezbędne kwalifikacje intelektualne oraz zawodowe, a także gotowość i chęć do działania, jeszcze zanim pojawi się ku temu sposobność.
Generalnie ugrupowanie lub współpraca zbiorowa (jak na przykład ruch społeczny lub partia polityczna) nie są wynikiem warunków oraz nacisków społecznych, ani też politycznych. Ich pojawienie się określone jest dużą liczbą czynników, a należą do nich: dostępność odpowiednich zasobów organizacyjnych, zdolność liderów ugrupowania do przedstawiania swych ideologii ogółowi ludzi, a także kontekst polityczny, który sprawia, że takie działanie jest w ogóle możliwe.
W skrócie stwierdzenie, jakoby Hizmet powstał w wyniku polityki Turguta Özala lub też w wyniku jakiegoś konkretnego wydarzenia, zdaje się ignorować fakt, iż nieformalne sieci, a także zwyczajne kręgi solidarnościowe istniały już wcześniej. Takie spojrzenie ignoruje powszechne i silne więzy, które dotychczas łączyły ludzi, a także pomija fakt, iż grupy te zebrały już sporą ilość doświadczeń jeżeli chodzi o wspólne życie i pracę na rzecz określonych celów. Ruch posiadał już zasoby mobilizacyjne. Zasoby te były gotowe do wykorzystania dla nowych celów, ponieważ były już wcześniej na miejscu. Gdyby ich nie było, to owa sytuacja nie mogłaby ich wytworzyć, a Ruch nie mógłby czerpać z nich korzyści, przekształcać i przekierowywać swoich działań.
- Utworzono .