Napisane przez Mustafa Gökçek. Wysłane Konferencje.

Gülen i sufizm

Gülen przyciągnął swoją uwagę dzięki działaniom swoich zwolenników głównie na podłożu edukacji, a także dialogiu międzywyznaniowego^[1]. System mediów, a także inne finansowe i komercyjne instytucje utworzone przez jego zwolenników pomogły w dokonaniu publikacji jego poglądów, a także sprawiły, że jego wspólnota^[2] stała się bardziej widoczna w społeczeństwie. Podczas gdy model świeckiego i nowoczesngo nauczania zmierza do promowania tolerancji kulturowej oraz wartości moralnych na przykładzie roli modelowego nauczyciela, tak aby liczba tureckich intelektualistów powiększała się w Tureckich szkołach, działania międzykulturowe, a także międzywyznaniowe mają na celu znalezienie punktów stycznych pomiędzy różnymi kulturami oraz wspólnotami religijnymi podkreślając tolerancję, koegzystencję w pokoju, a także religiją otwartość. Gülen prowadzi wspólnotę proponując tworzenie nowych przestrzeni działania dla swoich zwolenników, jak również poprzez trwałe i ciągłe ożywianie świadomości religii islamu oraz duchowości zarówno w życiu osobistym jak i codziennym jego zwolenników. Prezentowanie zrozumienia islamu może być rzeczą praktyczną we współczesnym świecie. Pomimo tego, iż działania polityczne oraz społeczne podejmowane przez zwolenników Gülena były opisywane wielokrotnie w pracach akedemickich, to religijne aspekty związane z osobą Gülena oraz jego wspólnoty nadal wymagają przeanalizowania^[3].

Analizowanie rozległości wpływu jaki ma sufizm na poglądy Gülena, ma ogromne znaczenie, aby móc w pełni dokonać porównania filozofii religijnej Gülena z działaniami jego współnoty. Celem tej pracy nie jest znalezienie właściwej definicji sufizmu^[4]. Nie jest jej celem także dokonywanie wszechstronnych analiz nad przemyśleniami Gülena oraz nad jego wspólnotą, co więcej nie mamy tu także dostatecznie miejsca na pełniejsze dyskusje nad różnymi zagadnieniami w obrębie sufizmu. Celem niniejszej pracy jest znalezienie korzeni sufizmu Gülena, zarówno w jego życiu jak i w historycznej tradycji sufizmu. Historyczna analiza czynników jakie wpłynęły na ukształtowanie sufizmu Gülena wymaga zajrzenia w głąb jego osobistego życia. Przegląd jego sufickiego dzieła pod tytułem: „Szmaragdowe wzgórza serca” (tur. Kalbin Zumrut Tepeleri) jest niezbędny do dokonania chronologicznej i porównawczej analizy jego poglądów oraz umieszczenia osoby Gülena w kontekście historycznym dziejów sufizmu.

Bliższe studia nad sufickimi aspektami osoby Gülena udowadniają, że Gülen jest sufickim współczesnym uczonym, który jest daleki od tworzenia sufickiego porządku. Jego celem jest połączenie oraz ożywienie aktywności jaka cechowała proroka Mahometa i jego kompanów oraz ascetyzm charakterystyczny dla pierwszego pokolenia Sufich, a także wiedza terminologii sufizmu i świadomość cechująca póżniejszych sufickich uczonych. Podczas gdy przepaść pomiędzy sufizmem a większością krytyków salafizmu wzrasta głównym celem Gülena jest przywrócenie sufizmu na podstawie Sunny oraz Koranu. Największy wkładem Gülena w literaturę sufizmu jest kładzenie nacisku na podkreślenie religijnego aktywizmu.

Podejście Gülena do sufizmu, pacyfizmu, ascetyzmu oraz do wyłącznego skupienia się na wewnętrznym świecie pod przewodnictwem szejków, w wielu wcześniejszych pracach sufickich było zastąpione oczyszczeniem siebie oraz ciągłą walką i zmaganiem się ze soba pod bezpośrednim kierownictwem Koranu oraz Sunny. Takie podejście proponuje nową równowagę w świecie muzułmańskim promującą zrozumienie islamu, jako religii pełnej pokoju oraz tolerancji co pomogłoby we wspólniej koegzystencji społeczności muzułmańskich ze społecznościami niemuzułmańskimi.

Autobiograficzny wywiad Fethullaha Gülena, który został wydany jako: „Mój mały świat” Fethullah Gülen Hodżaefendi (My Little World) dostarcza nam wielu przykładów silnego wpływu sufizmu na dzieciństwo Gülena. Nie powinien być zaskakujący fakt, iż pierwsza obecność islamu w Anatolii została zaszczepiona przez sufickich derwiszy z Azji Centralnej, co sprawiło że ich wpływ już na zawsze pozostał silny w Azji Mneijszej. W szczególności masto narodzin Fethullaha Gülena Erzurum, znane jest ze swojego konserwatyzmu oraz duchowej atmosfery.

Według opowiadań Gülena osobą mającą największy autorytet w rodzinie był jego pradziadek Molla Ahmed (Erdogan, 1995, pp. 15-18). Cechy, pradziadka Gülena, które zachowały się w jego pamięci odpowiadają filozofii sufizmu. Są to takie cechy jak: ascetyzm, połączenie wiedzy z pobożnością, życie na kilku oliwkach dziennie stosowane przez całe swoje życie. Jego dziadek nigdy nie spał na łóżku, a do odpoczynku wystarczała mu tylko chwila drzemki. Gülen wspomina o swoim dużym przywiązaniu do dziadka Samila. Cenił go za to, iż przez całe życie nie ściągał turbanu, a także szanował wielkich uczonych, oraz za to, że nie był osobą nie śmiejącą się wogóle, ale za to że od czasu do czasu się uśmiechał. Gülen podkreśla także ogromny wpływ babci na swoją duchowość. Wspomina swojego ojca z ogromnym szacunkiem, podkreślając jego znaczny wpływa na niego. Gülen przywołuje w pamięci jego przywiązanie do wiedzy, miłości do towarzyszy proroka, a także wysokie maniery.

Wspominając o wpływie sufizmu na rodzinę Fethullaha należy też tutaj wspomnieć o lokalnych osobach, takich jak szejk o imieniu Mehmed Lutfi i Alvari Efe. Byli to lokalni szejkowie, którzy mieli największy wpływ na Gülena w czasie kiedy po raz pierwszy dowiadywał się nowych rzeczy na temat sufizmu (Erdogan, 1995, pp. 27-29). Lutfi często składal wizyty w domu Gülena gdzie był przyjmowany z wielkim szacunkiem przez jego członków rodziny. Gülen pamiętał wszystkie wiersze jakie Lutfi czytał w swoich kazaniach i wiele z nich zachowało się w jego pamięci. Luti odszedł kiedy Gülen miał szesnaście lat . Dlatego też obserwując dzieła Gülena przez pryzmat sufizmu można by stwierdzić że wpływ Lutfiego na myśl filozoficzną Gülena nie był znaczący. Odnośniki do Mehmeda Luftiego pojawiają się tylko w formie dwuwierszy, poematów i przemówień, jednakże są one użyte tylko w celu wzmocnienia znaczenia idei, na temat której Gülen dowodzi w swoich pracach. Jednakże, z pewnością jego doświadczenia w sufickich lożach lub klasztorach derwiszów -tekke, w tym okresie swojego życia wywarły głęboki wpływ na Gülenie, a ten wpływ odzwierciedlił się w jego filozofii. Gülen twierdzi, że doskonała wspólnota składa się z trzech charakterystycznych dla siebie cech: dyscypliny wojskowej, wiedzy o medresie/ szkole, a także manier obowiązujących w tekke (Gülen, 2003, para. 1).

Największy filozoiczny wpływ na sposób myślenia Gülena, nie tylko na jego sufizm ale także i na jego ogólne spojrzenie na religię i życie doczesne miał Bediuzzaman Saida Nursi a także jego prace zatytułowane jako: Risale-i Nur. Nie byłoby przesadą stwierdzenie, że Risale-i Nur formuje filozoficzne postawy myśli Gülena, a także jego życie. Gülen wspomina czas kiedy po raz pierwszy zetknął się z Risale-i Nur będąc wtedy młodym chłopcem w wieku szesnastu lat. Wtedy to zaczął się modlić ze studentami Risale-i Nur, tak aby pozostać jej uczniem już przez całe swoje życie . W swoich przemowach oraz dziełach bardzo często odnosi się do Risale-i Nur. Często odnosi się także do Saida Nursiego nazywając go w ten sposób: „twórcy naszego umysłu” (tur. “beyin yapıcımız”). W jego dziełach na temat sufizmu jego postawa, a także poglądy na fundamentalne sprawy zostały ukształtowane przez Saida Nursiego. W wielu przypadkach nawet jeśli nie robi on wyraźnego odniesienia do Risale-i Nur, możemy zobaczyć w nich podejście Saida Nursiego jako nadrzedną sprawę w postawie Gülena.

Jedną z podstawowych spraw w sufizmie Gülena jest jego podążanie za myślą Saida Nursiego. Jednym z najwspanialszych przykładów tego jest definicja kroków, które prowadzą osobę poszukującą (murid , ten który wykonał jego wolę) na właściwą ścieżkę. W drugiej części dzieła „Szmaragdowe wzgórza serca” pod tytułem „Seyr-u Süluk” (Wayfaring) Gülen opisuje kroki mistycznej wędrówki w klasycznym rozumieniu sufich, jako: seyr ilallah (podróżowanie do Boga), seyr fillah (podróżowanie w Bogu), seyr maallah (podróżowanie z Bogiem), seyr anillah (wędrówkę od Boga ), a także kilka ścieżek do doskonalenia siebie samego (nafs) (Gülen, 2001, pp. 255-273). Nastepnie w części książki pod tytułem: „inna ścieżka w Seyr-u Süluk”analizuje i ocenia podejście Saida Nursiego. Najbardziej jednoznaczne mistyczne wyjaśnienia opisane są w Aneksie dwudziestu sześciu słów w Kolekcji Slowa:

“Drogi (tarikat)prowadzące do Boga Wszechmogącego są liczne. Pośród wszytskich tych dróg, które zawarte są w Koranie, niektóre z nich są krótsze, bezpieczniejsze, a także bardziej ogólne niż inne. Z tych wszystkich dróg z których w moim wadliwym rozumieniu korzystałem są: niemoc (acz), ubóstwo (fakr), miłosierdzie (şefkat), kontemplacja(tefekkür)”(Nursi, 2001, p. 221).

Prócz tych kroków, Nursi prezentuje także zupełnie inną listę Czterech Listów pochodzącej z Kolekcji Listów: „Mój przyjacielu na drodze nie mocy konieczne są cztery rzeczy : absolutne ubóstwo, absolutna niemoc, absolutne dziękczynienie (şükr), absloutna adoracja(şevk)”(Nursi, 2001, p. 354). Gülen łączy te dwie formuły razem i stwarza listę sześciu podstawoywch ścieżek wśród tych alternatyw: niemoc, ubóstwo, współczucie, kontemplacja, adoracja, a także dziękczynienie. Chwali ten spośób jako „odbicie prawdy proroctwa i rozkwitu ścieżki jego towarzyszy” (Gülen, 2001, p. 288).

Znamiennym jest aby zauważyć, iż Nursi nie napisał swoich przemysleń na temat sufizmu ani nie stworzył też terminologii sufizmu w oddzielnej książce. Czasami Gülen odnosi się do tych spraw pokazując swoje stanowisko w poszczególnych aspektach sufizmu. Nauczania Risale-i Nur w pewien sposób stanowią część „osiągnięcia podświadomości ”^[5] Gülena. Gülen przyjmuje ideę Nursiego na temat sufizmu dokonując ponownej oceny tradycyjnej sufickiej literatury. Gülen podejmuje się tego tematu w miejscu, w którym został on pozostawiony przez Nursiego. Próbuje przenieść nauczania Nursiego na dalsze etapy kształcenia nauczając jego zwolenników sufizmu jako dyscypliny. Tak więc Gülen nie odbiega od ścieżki nauczania Nursiego, jego pisma na temat sufickiej terminologii zdecydowanie wyróżniają się. Gülen podąrza za przykładem pierwszych sufickich uczonych starając się definiować i opisywać poszczególną terminologię suficką, co odróżnia go od Nursiego.

Historyczny rozwój sufizmu może być klasyfikowany na różne okresy. Jedna z najpowszechniejszych periodyzacji wygląda tak: okres szczęścia (czasy proroka oraz jego towarzyszy) okres ascetyzmu, okres sufizmu , okres „jedności bycia”, okres tariqa (nakazów), czas teraźniejszy (Kara, 1985, p. 77). Podczas okresu ascezy , terminologia związana z sufizmem nie była jeszcze w pełni ukształtowana, podczas okresu sufizmu uczeni opisywali ich rozumienie sufizmu. Spisano w tym czasie biografie głównych uczonych sufich z wcześniejszego okresu, a także wyjaśnili podstawowe pojecia w terminologii sufizmu. To znaczy podczas okresu ascezy sufi usiłowali „żyć”a także odświeżyć mistyczne aspekty islamu, natomiast w okresie sufizmu uczeni zaczęli także „rozmawiać”o sufizmie. Traktowali oni sufizm jako osobną dyscyplinę, tak jak fiqh (prawoznawstwo)czy hadith (hadisy) wraz ze swoimi zasadami , metodologią oraz terminologią. Uczeni ci zyskali nowych uczniów, a także zwolenników, jednakże nigdy nie doprowadzili do zinstytucjonalizowania swojego podejścia w formie zaleceń, które zostały stworzone dopiero po XII wieku. Uczeni sufi podczas okresu sufizmu dokonali krytycznej analizy, a także zmienili fundamenty sufizmu. W czasie okresu nakazów w większości przyadków ograniczenie zostało zdominowane krytycznym myśleniem w pojęciu surowo utworzonej relacji uczeń – mistyczny nauczyciel.

Uczeni sufi, których Gülen naśladuje w książce „Szmaragdowe wzgórza serca” głównie odnosi się do okresu sufizmu. Bliższe przestudiowanie poglądów Gülena ujawnia silne zbieżności pomiędzy jego przekonaniami a poglaądami wielkich uczonych takich jak Qushayri, Muhasibi, Tusi, Kelebazi, Ebu Talib Mekki, Hujviri, Gazali i Ibn’ul Kayyim el-Cevziyye. Wspólną cechą charakterystyczną tych uczonych są ich starania w kierunku połączenia sufizmu z szariatem. Z drugiej strony w swoich dziełach krytykują oni praktyki poza szariatem, które zaczynają się pojawiać w kręgach sufickich, jeszcze z innej strony próbują bronić podstawowych zasad sufizmu, odwołując się do Koranu oraz Sunny.

Gülen podąża za tradycją tych uczonych poprzez opisywanie, a także ponowne ocenianie okresów Sufizmu. Nie stwarza on nowych znaczeń ani koncepcji, ale rozważa on terminologię sufizmu w odniesieniu do współczesnych muzułmanów. Stara się odświeżyć duchowość, celem jai obrał pisząc „Szmaragdowe wzgórza serca” było „ podniesienie ludzi wierzących do poziomu serca oraz ducha” (Gülen, 2004, Bir Demet Yol Mulahazasi). Dlatego twierdzę, że podążając za grupą uczonych wczesnego okresu sufizmu Gülen stara się rozszerzać podejście sufizmu w granicach szariatu ze ścisłym odniesieniem sie do Koranu oraz Sunny. A to w dogodny sposób chroni jego podejście w stosunku krytycyzmu w stronę Sufizmu. Gülen nawązuje połączenie pomiędzy myślą Bedduizmana ściśle przynależącej do Koranu oraz myśl wcześniejszych badaczy okresu sufizmu.

Więc w jaki sposób Gülen rozwija swoją suficką retorykę ? Kiedy rozpoczął mówić o sufiźmie? Skoro jest sprawą oczywistą, że sufizm zawsze odgrywał ogromną rolę w życiu Gülena oraz w jego przemyśleniach. Jednakże nie pisał o tym nic aż do wczesnych lat 1990. W roku 1970 kiedy po raz pierwszy odróżnił się od innyh społeczności opierających się na Risale-i Nur, tematami na jakich szczególnie skupił uwagę w swoich kazaniach były podstawowe zasady islamu, takie jak jedność Boga, proroctwa, a także życie proroka Mahometa, modlitwy, poszczenie i tym podobne tematy. Nie traktował on sufizmu jako odrębnej dyscypliny, zawartośc jego kazań zawierała jego kazania były opisy żywotów pierwszych ascetów. Tworzenie się koncepcji sufickiej stało się zauważalne w jego kazaniach podsumowanych w 1986 roku. W tych kazaniach które trawały aż do roku 1992, bardziej niż na podstawowych kocepcjach wiary skupiał się na duchowych cechach jakie powinna mieć społeczność muzułmańska. Poza ukazywaniem portretów postaci takich jak życie proroka Mohameta czy też jego współtowarzyszy Gülen przedstawił znacznie więcej takich przykładów sięgając do opisu sylwetek i opisów życia pierwszych sufich. Tematy te raczej miały charakter duchowy, skupiały się na aspekcie miłości do Boga i do proroka, aspektach dotyczących duszy, serca, pobożności, nadziei w opozycji do rozpaczy, smutku, kultury świadomości itd.

Miesięczny magazyn społeczności Gülena o tytule Sızıntı, który był pierwszą tego typu publikacją wydawaną przez wspólnotę, aż do pażdziernika 1990 roku nie zawierał żadnego artykułu, który odnosił by się do sufizmu. Kiedy Gülen po raz pierwszy napisał serie artykułów pod ogónym tytułem „Szmaragdowe wzgórza serca”, artykuły te były i nadal są umieszczane na środkowych kartach magazynu na papierze lepszej jakości, w atrakcyjnej szacie graficznej, która sprawia, iż wyróżniają się one od reszty stron magazynu.

Kiedy ilośc artykułów stała się dostatecznie duża zostały one wydane przez wydawnictwo wspólnoty pod tytułem „Szmaragdowe wzgórza serca” . Trzeci tom miał się ukazać w 2006 roku

Począwszy od października 1990 roku, każdego miesiąca Gülen skupiał się na różnej terminologii sufizmu. W każdym z tych artykułów, zaczyał od zastanowienia się nad ogólną definicją pojęcia, a następnie wyjaśniał jej znaczenie w sufizmie. Zawsze wyszczególniał odpowiednie cytaty z Koranu, a także przytaczał stosowne do tematu wypowiedzi proroka. Następnie omawiał różnego rodzaje interpretacje reprezentowane przez różnych uczonych sufizmu, a następnie dokonywał opracowania na różnych poziomach zwracając uwagę na różne aspekty. Gülen wzbogaca swoje artykuly o dwuwiersze słynnych poetów sufickich, najczęściej Rumiego, Mehmeda Lutiego, a także Yunusa Emre. Jeśli to możliwe podsumowywuje swoje artykuły słowem skierowanym do współczesnych muzułmanów. Ponadto dokonuje wyjaśnienia w jaki sposób dana koncepcja powinna być zrozumiana oraz przyjęta w praktyce w dzisiejszym życiu.

W jego rozważaniach na temat koncepcji sufickich, Gülen nie stwarza nowych odniesień, ani też nie precyzuje nowych deinicji do koncepcji omówionych już wcześniej przez sufickiego uczonego. Gülen raczej czerpie z przykładów określonych uczonych, aby przedstawić uzasadnioną i praktyczną drogę praktykowania sufizmu dla jego zwolenników. Myślę, ze jest to znaczące aby móc zrozumieć wybory poglądów Gülena w stosunku do wcześniejszych uczonych do, których sie odnosi. Porównując poglądy do których się odnosi można by usytuować postać Gülena w tradycji sufizmu. Dlatego też skupię sie na wybranych koncepcjach i postaram się odnaleźć stanowisko Gülena w sufizmie.

Gülen zatytuował swój pierwszy artykuł w magazynie Sızıntı tytułem hal „stan”. Kiedy opublikowany został pierszy tom „Szmaragdowe wzgórza serca” pojawił sie tam jako Hal-Makam (stan-miejsce) W tym krótkim fragmencie Gülen opsiuje stan i porównuje go do miejsca w teraźniejszości tak aby zaprezentować jakte wyrażenia mogą być zrozumiane w sufizmie. Te duchowe stany oraz miejsca są rozpatrywane przez różne sufickie rozprawy z powodu „Podstawowego znaczenia wiedzy o duchowych stanach, a także świadomości boskich uczuć dla każdego kto aspiruje do przejścia dzięki nim i poza nimi do Boskiej Obecności”(Nasr, 1972, p. 68). W tej fundamentalnej kwestii podejście Gülena jest zgodne z klasycznymi opisami wcześniejszych autorytetów sufizmu. Dla Gülena stanem tym jest doświadczenie a także świadomość boskich uczuć, które pojawiają się w sercu niezależnie od jego woli , natomiast stanem jest kontynuacja oraz dażenie do stabilizacji tych uczuć poprzez dyscyplinę oraz wysiłki. Definicja ta jest znacznie bardziej zgodna z opisem Qushayri’ego w jego najbardziej znanym traktacie Risale: „ Stany są darami od Boga podczas gdy położenie poprzez wysiłek” (Kuseyri, 1978, p. 150). Jurijani także podkreśla tę uwagę: „Stany są darami od Boga, natomiast położenia są nabyte ”(Jurjani, p.56). Innym wspniałym aspektem stanów, o których wspomina Gülen jest ich przemijająca natura. Podczas gdy stany są jak fale, które nieustannie przychodza i odchodzą, położenia natomiast są niezachwiane, niewzruszone i stałe. Qushayri wspomina także o argumencie niektórych sufich takich jak Muhasibi, który uważa że stany nie przemijają lecz są stałe (Muhasibi, p.109). Jednakże ogólna tendencja wśród sufich na zdefiniowanie tej sytuacji , o której mowa jest oczywista i Hujviri przedstawia szczegółowy opis tej tendencji (Hucviri, 1982, p. 290). Gazali aby pokazać różnice pomiędzy stanem a sytuacją pisze tak: “ Kiedy atrybut osiada i staje się stabilny wtedy nazywany jest stanem, natomiast jeśli przechodzi on szybko nazywany jest wtedy sytuacją. (Gazali, 1974, V. IV, p. 260). Tak więc w kwestii stanu Gülen podąża za główną myślą sufizmu.

Następną kwestią, która dzieli uczonych sufickich jest sekr (mistyczne upojenie)a także sahv (mistyczna trzeźwość). Gülen uważa że suficka terminologia upicia jest wtedy kiedy człowiek doświadcza zagubienia się w ekstazie doświadczając boskich promieni (Gülen, Kalbin Zumrut Tepeleri, Sekr-Sahv). Z drugiej strony trzeźwość przychodzi do jej/jego zmysłów ze stanu upojenia. Gülen nazywa upojenie „stanem”, który nie może zostać osiągnięty przez wędrowca. Osiągnięcie tego stanu wynika jedynie z hojności Boga. Podcza gdy trzeźwość jest stanem, w którym podróżujący stara się wytrwać. Gülen uważa, że trzeźwość powinna byc bardziej preferowana od upojenia, ponieważ w przeciwieństwie do upojenia jest ona ścieżką stałą oraz zdrową. Preferowanie upojenia bądź trzeźwości było głównym powodem podziału pomiędzy sufimi. Bayezid Bistami oraz jego zwolennicy preferowali stan upojenia ponieważ uważali, iż stan ten eliminuje atrybuty człowieka, podczas gdy Dżunajd i jego zwolennicy preferowali trzeźwość jako najwyższy z preferowanych stanów (Shimmel, 1975, p. 58). Chociaż Gülen preferuje trzeźwość, nie krytykuje on pozostawania w stanie upojenia. W zasadzie broni tego stanu przeciwko tym którzy twierdzą, że stan ten jest oddawaniem czci koncepcji, która jest potępiania przez islam. Gülen utrzymuje, że jest to nieunikniony stan, który nie podlega kontroli wędrowca ale jest darem od Boga. Dlatego też, Gülen jest tolerancyjny wobec “theopatic locutions” tzw: shatiyyat, w których mistyczne wypowiedzi, nie powinny mieć miejsca, takie jak np: Wypowiedź Hallaj „Jestem Prawdą (Bogiem)” lub wypowiedź Bayazid „Chwała dla mnie”. Wedle Gülena tylko prorocza przezorność może uchronić przed takim odpływem w stanie mistycznej ekstazy (Gülen, 2001, Sekr-Sahv). W przeciwnym razie jest rzeczą naturalną , że Sufi może czasami odpłynąć kiedy jest upojony promieniami boskiej miłości. Gülen wspomina także, że takie pomylone wypowiedzi nie powinny być brane jako pierwszorzędne wartości oraz, że powinny być one interpretowane w ramach Koranu, a także Sunny (Gülen, 2001, Fena Fillah).

Gülen wykazuję taką samą tolerancję w stronę wyznawców vahdet-i vucud-jedności Boga. Uważa on, że jedność Boga oraz wypowiedzi związane z tym są konsekwencjami określonego stanu mistycznego, stanu ekstazy. Stąd wypowiedzi z tym związane są możliwe do tego, aby je tolerować. Jeśli ta myśl jest sormułowana na trzeźwej drodze myślenia jako filozofia, i obrała formę vahdet-i mevcud- jedność egzystencji, nie może być zaakceptowana(Gülen, 2001, Vücud).

Charakterystyczne dla sufizmu Gülena jest podkreślanie podążania za Koranem oraz Sunną. W każdym ze swoich artykułów prezentuje wersety Koranu oraz Hadisy odnoszące się do tematu oraz popierajace używane przez niego argumenty. Ciągle podkreśla wspaniałość wyznaczania Koranu a także sunny jako jedynego kryterium decydującego o prawdziwości danego argumentu. (Gülen, 1998, Seyr-u Süluk). Dla niego wiedza zawarta w Koranie oraz w Sunnie jest podstawową do rozwoju scieżki sufizmu . Dlatego tez preferuje on trzeźwość od upojenia, ponieważ podróżnik powinien być trzeźwy w każdej sytuacji, tak aby być z dala od zboczenia z drogi Koranu oraz Sunny.

Jeszcze inną bardzo charakterystyczną cechą w podejściu Gülena do sufizmu jest tolerancja dla spraw najbardziej krtykowanych przez ortodoksyjnych muzułmanów. W szczególności salafici i wahaabici surowo krytykują sufizm z powodu na pierwszych rzut oka pozornych odchyleń od podstawowych nauczań islamu.

Błędne wypowiedzi sufich w stanach ekstazy są nie do zaakceptowania przez muzułmanów. Nawet El-Cevziyye, który napisał jeden z najwspanialszych traktatów o sufizmie, ostro krytykowany przez zwolenników “jedności Boga” a nawet oskarżany przez niektórych z nich o zdradę (El-Cevziyye, 1985, p. 159). Ibn Cevziyye był uczniem Ibn Teymiyya, który uważany był za ojca salafizmu, dlatego też nie okazywał on wogóle tolerancji wobec odchylenia od zasad Koranu. Z drugiej strony Gülen, jest łagodniejszy względem takich błędów pod warunkiem, że byłyby one konsekwencją mistycznej ekstazy.

Uważam najważniejszy wkład jaki Gülen włożył w literaturę suficką jest podkreślanie działania. Dla Gülena działanie jest tak samo istotne jak wiara, która może być trwała tylko wtedy jeśli jest wspierana czynami.Czyny są nieodłącznym aspektem sufizmu, dlatego też, współcześni muzułmanie chcący żyć według zasad Sufizmu powinni w sposób aktywny być włączeni we wspólnotę i dzielić sie swoim doświadczeniem z innymi. W ten sposób starając się pomóc innym oraz przynosić pokój wspólnocie. W swoim artykule na temat çile-postu sufich, Gülen najpierw szczegółowo opisuje podejście wczesnych sufickich uczonych. To znaczy okres samotności derwiszów, oraz powstrzymania się przez nich od wszystkich ziemskich czynów, a także ich poszczenie, które trwało czterdzieści dni. W ostatniej części tego artykułu , Gülen dodał swoje własną releksję na ten temat i oświadczył, że :

“W rzeczywistości, zamiast kłopotliwego dyscyplinowania siebie samego, które zawiera samotność, pełne oddanie się Bożej czci, życzenie dla siebie cierpienia, rezygnację z komfortu dla spadkobierców dorobku proroka na przebywanie z Bogiem składa się przebywanie wśród ludzi. Najlepszym ze sposobów jest metoda współtowarzyszy proroka- Sahabi, polegająca na reprezentowaniu islamu w możliwie jak najlepszy sposób, jak i również ujawniająca się poprzez inicjowanie odczuć religijnych w innych ludziach“. (Gülen, 2001, Çile).

W jednym z jego ostatnich pism, na końcu szczegółowej dyskusji na temat (kabz vs bast) napięcia duchowego przeciwstawiającego się duchowemu ukojeniu Gülen podsumowywuje te kwestie w taki oto sposób: “Jest potrzeba ludzi, którzy są na tyle wrażliwi, aby być przepaleni ogniem, który płonie gdzieś na świecie. Potrzeba takich ludzi, którzy będą czuli ogień uciśnionego dziecka tam gdzieś w zapomnianiej części świata ” (Gülen, 2002).

Gülen nie przewiduje życia dla sufiego takiego jakim jest życie ascety żyjącego w górach. Dzisiejszy idealny sufi powinien żyć pomiędzy ludźmi powinien mieć kontakt z Bogiem, a jednocześnie powinien reprezentować islam w najlepszy możliwy sposób.

Podsumowując, Gülen w swoim podejściu kładzie nacisk na podstawowe znaczenie Koranu oraz Sunny, ma tolerancyjny i nierestrykcyjny styl podkreślania aktywizmu. Takie podejście może zbliżyć ku sobie tradycji muzułmańskiej z tradycją salafitów, a także mogłoby ożywić dialog pomiędzy muzułmanami a niemuzułmanami. Tak więć Gülen żyje jak asceta, prowadzi swoją wspólnotę w kierunku aktywizmu proroka Mohameta i jego towarzyszy, zwracając jednocześnie uwagę na potrzebę podwyższonego poziomu duchowości.

Bibliografia:
El-Cevziyye, Ibn’ul Kayyum. (1985). Medaric us-salikin. Istanbul: Wydawnictwo Dergah.
Gazali. (1974). Ihyau Ulumi’d Din. Stambuł: Wydawnictwo Bedir.
Gülen, Fethullah. (1998). Szmaragdowe wzgórza serca . Stambuł: Wydawnictwo Nil.
Gülen, Fethullah. (2001). Szmaragdowe wzgórza serca-2. Stambuł: Wydawnictwo Nil.
Gülen, Fethullah. (forthcoming 2006). Szmaragdowe wzgórza serca-3. Stambuł: Wydawnictwo Nil.
Gülen, Fethullah. (2003, October 25). Służba wojskowa jest bardzo ważna. Kirik Testi. Pobrane 2 sierpień , 2005.
Gülen, Fethullah. (2002, January 31). Kabz Bast İle Havf u Reca. Kirik Testi. Pobrane 2 sierpień, 2005.
Gülen, Fethullah. (2004). Kirik Testi. Stambuł: Wydawnictwo Nil.
Erdogan, Latif. (1995). Fethullah Gülen Hodżaefendi “Mój mały świat”. Stambuł: AD Yayincilik.
Hucviri. (1982). Kesfu’l mahcub: wiedza o prawdzie. Stambuł : Wydawnictwo Dergah.
Jurjani
Kara, Mustafa. (1985). Historia bractw i sufizmu. Stambuł: Wydawnictwo Dergah
Kuseyri, Abdulkerim. (1978). Kuseyri Risalesi. Stambuł: Wydawnictwo Dergah.
Muhasibi
Nasr, Seyyed Hossein. (1972). Eseje sufich. Albany: Wydawnictwo Uniwersyteckie w Stanie Nowy Jork.
Nursi, Bediuzzaman Said. (2001). Risale-i Nur Külliyatı. Stambuł: Wydawnictwo Sozler.
Schimmel, Annemarie. (1975). Wymiary mistycznego islamu. Chapel Hill: Wydawnictwo Uniwersytetu w Północnej Karolinie.

[1] Nazwanie społeczności, która działa wedle poglądów Fethullaha Gülena jest dosyć problematyczne. Określanie wspólnoty mianem „Nurcu”, które ma odnosić się do wpływu jaki wywarł Beddiuizman Said Nursi na utworzenie się wspólnoty nie jest dostatecznie wyróżniające tę wspólnotę. Istnieją bowiem inne wspólnoty, których działalność opiera się bardziej restrykcyjnym podążająniu za nauczaniami Saida Nursiego, jednocześnie nie zgadzają się oni z działaniami podejmowanymi przez Gülena takimi jak na przykład ustanowienie mediów bądź działania edukacyjne. Innym słowem używanym na określenie tej społeczności jest nazwa "Fethullahçılar" (literally "Fethullahists"), która często używana jest w uwłaczjący sposób określając ją jaką tę której członkowie w sposób ściśle ideologiczny oraz dogmatyczny przywiązani są do Gülena. Gülen sam ostatnio zaczął się odnosić do tego ruchu jako do „ruchu wolontariuszy”. Osobiście uważam określenie „Społeczność Gülena”za najbardziej trafne.
[2] Określanie, definiowanie wspólnoty Gülena oraz umieszczenie jej w jakieś ramy udowodniło, że jest to trudno uczynić . Nie wdając się zbytnio w to na co pozwala teraźniejszość ani w żadne złe definicje ani teoretyczne dyskusje o „wspólnocie” określiłbym wspólnotę Gülena jako grupę indywidualistów którzy akceptują i internalizują nauczania Gülena w ogóle. Określiłbym je także jako osoby, którw starają się rozprzestrzeniać jego poglądy i działać zgodnie z nimi. I tak jak niektórzy z profesjonalistów takich jak nauczyciele , pracujący w instytucjach wspólnoty mogą być uważani za osoby nie będące członkami wspólnoty, gdyż nie zgadzają się one z jego poglądami, to i tak wiele osób, które nie są związane z instytuacjami należącymi do wspólnoty jednakże całościowo akceptują poglądy Gülena i wspierają wspólnotę za pomocą datków, a także za pomocą osobistego wkładu uważane są za jej członków.
[3] Najnowsza książka Enesa Ergena analizuje niektóre aspekty Gülena odnoszące się do sufimzu. Skupiając się na aspekcie sufizmu w osobie Gulena nie powinniśmy postrzegać tylko jako osoby sufiego. Jako, że Gulen widziany jest głównie jako aktywista, jego doświadczenie w innych dziedzinach islamu jest ewidentne i wymaga dogłębnej analizy. Jednakże aspekt sufizmu zdaje się być najbardziej przekonywujący, szczególnie że napisał on książke o sufizmie.
[4] Sufizm (ang. sufism) jest tłumaczeniem słowa tasawwuf, które odnosi się do mistycyzmu w islamie. Dlatego też, mistyków nie muzułmańskich nie powinno nazywać się mianem sufich. Wyrażenie sufizm islamski stał się dosyć problematycznycm strwierdzeniem odkąd termin sufizm jest islamskim mistycyzmem.
[5] W języku tureckim “podświadomość dorobku ”. Gülen spożytkował tę koncepcję w wywiadzie z Mehmedem Gundemem, który ukazał się w dzienniku Millet. To znaczy, że Risale-i Nur ma całkiem poważny wpływ na edukacyjne poraz intelektualne podłoże Gülena. Gulen mógł zapożyczyć swoje idee z Risale-i Nur nieświadomie.

Utworzono 12 listopad 2005.

Następny artykuł