پێشەكی

سەرانسەری جیهانی موسڵمانان لە ماوەی ئەم سێ چوار سەدەیەی دواییدا لە بازنەی داخراوی دیلێتی و، ژێردەستەیی و، نەزانی و، هەژاری و، دووبەرەكی و، دوژمنایەتی و، دواكەوتوویی و، كۆنەپەرستی و، چەقبەستووییدا گینگڵ دەخوات. لەبری ئەو ئامانجەە باڵایانەی كە قورئان بۆ موسڵمانانی داڕشتووە -وەك: ئاوەدانكردنەوەی زەوی و، ڕێنموونیكردنی خەڵكی بۆ چاكە و وریاكردنەوەیان لە خراپە و، گرنگیدان بە یاسا سروشتییەكان بەئەندازەی گوێڕایەڵیكردن بۆ فەرمانە شەرعییەكان و، ڕوانینی گشتگیر بۆ بەدیهێنەر و گەردوون و ژیان و مرۆڤ و دانەبڕینیان لەیەكتری و، بڵاوكردنەوەی ئاشتی و ئاسایش لەسەر ڕووی زەویدا و، پێشكەوتنی ماددی و مەعنەوی و، ڕێزگرتن لە بەها مرۆیی و گەردوونییەكان و، گرنگیدان بە بیروباوەڕ و بیركردنەوەی ئازاد و، هاندانی زانست و زانستخوازان و، خۆشویستنی نیشتمان...- ئێستا لە كەمەندی بەرژەوەندیخوازی و هەلپەرستیدا گیری خواردووە و، بووە بە داوی هەوا و ئارەزووەكانەوە. تەڵەی چێژی پاڵدانەوە، حەزی كاركردن و هەوڵدانی ئەویان پێوەندكردووە و، زنجیری دواكەوتوویی و چاولێكەریی مەیلی تازەگەری و نوێبوونەوەیان لەودا یەخسیركردووە و، پشتكردنیش لە ڕابردووی خۆی و پاڵنەرە مێژووییەكانی، بوون بە هۆكاری ئەوەی یەك لەسەر یەك زللەی تەمێكردن بخوات.

گرنگترین هۆكارەكانی ئەم دواكەوتنە -سەرەڕای ئەوانەی كە لە سەرەوە ئاماژەیان پێدرا- بریتین لە نەمانی ئامانجێكی باڵا لەسەر ئاستی ژیانی كەسی و كۆمەڵایەتیی موسڵمانان. لەحاڵێكدا موسڵمانانی پێشین خولیای مەزن و خەونی تاقانەیان بریتیبوو لە گەیاندنی حەقیقەتی ئیسلام بە دڵە تینووەكانی هەر چوارلای زەوی و، ناساندنی ناوازەترین كەسایەتیی مێژوو -كە پێغەمبەرەكەیانە- بە نەتەوە جۆراوجۆرەكانی مرۆڤایەتی و، بانگهێشتكردنیان بۆ ڕێگای ڕزگاری. هەربۆیە ڕوویان لە هەر جێگایەك دەكرد، خەڵكی پێشوازییان لێدەكردن و بە حەسرەتەوە باوەشیان بۆ دەكردنەوە. هۆكاری دووهەمیش بریتییە لە پارچەپارچەكردنی حەقیقەتێك لەلایەن موسڵمانانەوە كە شایانی پارچەپارچەبوون نییە. بەڵێ، بەپێچەوانەی موسڵمانە یەكەمینەكان، موسڵمانانی سەردەم نەیانتوانی پارێزگاری لە یەكپارچەیی حەقیقەت بكەن و، سەركەوتوو نەبوون لە سازكردنی هاوسەنگی لەنێوان ڕووە جیاوازەكانی ئەم حەقیقەتەدا كە بریتین لە بەدیهێنەر و، گەردوون و، ژیان و، مرۆڤ. لەئەنجامدا قورئان كە گوفتاری خوایە دابڕێنرا لە گەردوون كە كرداری خوایە. موسڵمان كەوتە شیوێك و قورئانیش كەوتە دانەیەكی تر. ئەو یاسا سروشتییانەی كە بەدیهێنەر لە گەردوون و، ژیانی كۆمەڵایەتی و، مێژووی نەتەوەكاندا دایمەزراندوون و، چەندین دانایی مەزنیان لەسەر بنیاتنراوە، موسڵمانان بە نەبوو لەقەڵەمیان دان، یاخود بە لایەنی كەمەوە بێئاگا لێیان ژیانیان بەسەربرد.

بەڵێ، بێگومان هەر ئەم هۆكارانە و هاوشێوەكانیان بوون كە ئەم جیهانە پیرۆزەیان بەم ڕۆژە گەیاند. ئەم جیهانەی كە سەردەمانێك لە سایەی ئایینە دەوڵەمەندەكەی و، پێغەمبەرە میهرەبانەكەی و، كلتوورە فراوانەكەی و، زانایان و ڕۆشنبیرانی ناوی، نموونەی باڵای شارستانێتی و، پێشكەوتن و، بەها مرۆییەكان و، ژینگەیەكی ناوازە بوو بۆ پێكەوەژیانی چەندەها نەتەوە و ئایینی جیاواز.

وەك وەڵامێك لەبەرامبەر ئەم گۆڕانە نەخوازراو و ئەم دۆڕانە یەك لەسەر یەكانە، بەگشتی دوو جۆر پەرچەكردار نوێنران. دەستەیەك ڕۆژئاوایان بە سەرچاوەی هەموو خراپكارییەكان دانا و، سەرجەم تاوانەكانیان لە ئەستۆی ئەو نا و، لەئەنجامیشدا پشتیان لە هەموو ئەو شتانە كرد كە مۆركێكی ئەویان پێوەبێت و، كەوتنە باوەشی دەمارگیرییەكی واوە كە زانست و زانیاری و تەكنەلۆجیایان بە خراپە وەسفكرد و، لە تۆڵەی ئەم بڕیارە هەڵەیەشیاندا شەپۆلی سروشتی ژیان لەگەڵ خۆی ڕایماڵین و ناویان لە مێژوودا سڕایەوە. دەستەی دووهەمیان بەپێچەوانەوە، نكووڵییان لە خۆیان و، ڕابردووی خۆیان و، ئایین و كلتور و جیهانبینیی خۆیان كرد و، خۆیان داماڵی لە هەموو پێوەر و بەها خۆماڵییەكان و، ڕزگاربوونیان لە بەڕۆژئاواییبوون و، نامۆبوون و، لاساییكردنەوەی كوێرانەدا دییەوە. ئەمانیش مێژوو كردنی بە پەندی زەمانە. چونكە هەم كەسایەتیی خۆیان دۆڕاند، هەم نەگەیشتن بە ئامانج و ناسنامەیەكی تریان چنگ نەكەوت. شارستانێتی و كلتوور پۆشاكێكی سادە نییە لەبەری ئەم نەتەوە دابڕێنرێت و بكرێتە بەری ئەو نەتەوە. شارستانێتی پێویستی بە ئازار و، ڕەنج و، كار و، شەونخونی و خەبات هەیە. لەئەنجامدا درەختی هەردوو تاقمەكە تەنها یەك میوەی هاوبەشی گرت: "نائومێدی!"

بەڵێ، نائومێدی كوشندەترین نەخۆشییە و دواین بەڵایە بەسەر مرۆڤ و كۆمەڵگای ئادەمیدا بێت. بەڵام خوای گەورە لە ئەزەلەوە بڕیاریداوە كە ئەم نوورە تاسەر بەردەوام دەبێت. تاریكستانی بێهیوایی هەرچەندەش دەیجوور بێت، ناتوانێت ڕووناكی درەخشان و پرشنگدار بشارێتەوە! هەربۆیە كەسانێك دەركەوتن كە بە خۆیان و مەشخەڵی هیوا و چرای ئومێدی دەستیانەوە ڕێیان بۆ خەڵكی ڕۆشنكردەوە و، ورەیان خستەوە بەر ملی لار و ئەژنۆی ماندوویان.

خوێنەری بەڕێز! ئەم كتێبەی بەردەستت دانراوی مامۆستا فەتحوڵڵا گولەنە و لە ساڵانی حەفتاكان و هەشتاكانی سەدەی ڕابردوودا لە گۆڤاری "هیوای نوێ"دا لە شێوەی چەند وتارێكدا بڵاوی كردوونەتەوە. هەرچەندە لەماوەیەكی دوورودرێژدا نووسراون، بەڵام لەنێو خۆیاندا دارای سیستەمێكی یەكتر تەواوكەرن و، وەك زنجیرەباسێك وان كە وەسفكردنی دۆخی نالەباری ئێستای جیهانی موسڵمانان و، دەستنیشانكردنی هۆكارەكانی دواكەوتنی و، بێداركردنەوەی هیوا و ئومێدی چارەسەر و، پیشاندانی ڕێگاكانی سەربەرزی بە نەوەی نوێ، لەخۆ دەگرن.

نووسەر لەم كتێبەدا چەشنی پزیشكێكی كارامە و لێهاتوو دەست دەخاتە سەر زامە كەسی و، خێزانی و كۆمەڵایەتی و، ماددی و مەعنەوییەكانمان و، جەخت لەسەر پێویستیی بەخۆداچوونەوە و ڕەخنەلەخۆگرتن دەكاتەوە و، بانگمان دەكات بۆ زیندووبوونەوەی دوای مەرگ و، زایەڵەی هیوا و ئومێد دەگەیەنێت بە ویژدانمان و، هەمان ئەو دینەمۆ و بنچینانەمان یاددەخاتەوە كە بەهۆیانەوە لە ڕابردوودا توانیومانە نەك هەر سەربەرزانە بژین، بەڵكو مرۆڤایەتیش بحەسێنینەوە و زەوی بكەین بە گۆشەیەك لە گۆشەكانی بەهەشت.

دانەر بە وتاری "دنیای ناو منداڵدان" دەستپێدەكات و، پێماندەڵێت كە مێژوو هەمیشە بە نموونە لەیەكچووەكانی خۆی دووبارە دەكاتەوە و، هەنووكە دنیایەك و پێكهاتنێكی نوێ لە منداڵدانی ڕۆژگاردایە و چاوەڕێی وادەی زاین دەكات. پاشان لە "میراتگرانی زەوی"دا باسی ئەوو تایبەتمەندییانە دەكات كە لە ئیماندارانی پێشوودا هەبوون و، ئاماژە بەو دینەمۆیانە دەكات كە پێویستە میراتگرانی ئەمڕۆیش لە خۆیانداا بەدیبهێنن. ئنجا لە "كاتێك پەیكەری ڕۆحمان بنیات دەنێین"دا وەكو وەستایەكی دەستڕەنگین سەرجەم ئەو كەلوپەل و پێداویستییانەمان بۆ ڕیزدەكات كە لە سەرلەنوێ بنیاتنانەوەی پەیكەری ڕۆحماندا موحتاجیان دەبین. لە وتاری "شورا"دا ئاماژە بە گرنگیی ئەم بابەتە دەكات وو تیشك دەخاتە سەر سوودە زۆر و زەبەندەكانی و جێبەجێكردنەكانی لە مێژووی موسڵماناندا. پاشان لە "بیر و بزاوتن"دا پەنجە بۆۆ كەموكورتیی توانای بیركردنەوە ڕادەكێشێت لەنێو موسڵماناندا و هەروەها جەخت لەسەر پێویستی بزاوتن و كاركردن دەكاتەوە. لە "مەردی بیر و بزاوتن"دا نموونەی چەندین كەسایەتی دەهێنێتەوە كە لە مەیدانی بیر و لە زەمینەی بزاوتندا قۆڵیان لێ هەڵكردووە وو ئەسپی خۆیان تاوداوە. لەم ڕووەوە بە دوورودرێژی لەسەر كەسایەتی و بەرهەم و جیهانبینیی زانای پایەبەرزی كورد "بەدیعوززەمانن سەعیدی نوورسی" دەوەستێت و، وەك مۆدێلێك دەیخاتە پێش چاوی موسڵمانانی ئەم سەردەمە و، هانیان دەدات لە فیكر و بۆچوونەكانی تێبگەن. لە وتاری "تا جێگایەك جەبرییەت"دا نووسەر وەكو مێژووزانێكی بلیمەت تاوتوێی هۆكارەكانی سەركەوتن و ژێركەوتن و لەناوچوونی نەتەوە پێشینەكان دەكات و، ژێردەستەیی و دیلێتی ئێستامان وەك ئەنجامێك، دەبەستێتەوە بە هۆكاری ئەو تاوانانەوە كە لە ڕابردووی نزیكماندا دەرهەق بە خۆمان و بەهاكانمان و ئایینەكەمان ئەنجاممان داون و، لەم ڕووەوە پەنجە بۆ ئەو یاسا خواییانە درێژدەكات كە لە ژیانی كۆمەڵایەتیی نەتەوەكاندا بەرقەرارن. لە "نەوە نموونەییەكان" و "نەوەكانی هیوا"شدا خەسڵەتی ئەو نەوە نوێكار و لێبڕاوانەمان وەك تابلۆیەك بۆ دەكێشێت كە بڕیارە لە شیوە قووڵەكانی دواكەوتوویی و نەزانییەوە بەرەو لوتكە بەرزەكانی شارستانێتی و پێشكەوتن بمانگوازنەوە. لەكۆتاییشدا و لە وتاری "كاتێك ڕوو لە خۆمان دەكەین"دا ڕابردووی پرشنگداری خۆمان یاددەخاتەوە و پێمان دەڵێت “ئەستەم نییە بگەینەوە بە هەمان ئەو ئاستە درەخشانەی جارانمان بەمەرجێك ڕاستگۆ بین لەگەڵ كەسایەتیی بنچینەیی خۆماندا و وەفادار بین بەرامبەر بەو بناغانەی كە مێژووی ئێمەی بەپێوە ڕاگرتبوو.”

لەم بەرهەمەدا نووسەر لە زۆر شوێندا باس لە ئوممەت و ڕۆحی ئوممەت، میللەت و بەها و كلتووری میللی، ئوممەت و زیندووبوونەوەی ئوممەت دەكات. جێی خۆیەتی ئاماژە بەو خاڵە بكەین كە دانەر لە ڕوانگەیەكی قورئانییەوە لەم بابەتە و گشت بابەتەكانی تریش دەڕوانێت و، سەرجەم ڕاڤە و لێكدانەوەكانیشی بەم ئاڕاستەیەدان. ئەگینا هەرگیز مەبەست لێی ئەو چەمكە تەسكەی "نەتەوە" نییە كە پاش سەرهەڵدانی مۆدێرنیتە لە جیهاندا دەركەوت و، تەنها ئەو كەسانە دەگرێتەوە كە لە جێگایەكی دیاریكراودا بە زمانێك قسە دەكەن و ڕابردوو و بەرژەوەندییەكی هاوبەش كۆیكردوونەتەوە. بەڵكو ئامانج لێی چەمكە قورئانییەكانی وەك "ئوممەت" و "میللەت"ە و مانایەكی زۆر فراوانتری لەخۆگرتووە.

سەبارەت بە وەرگێڕانی ئەم بەرهەمەش بۆ زمانی شیرینی كوردی، هیوادارین توانیبێتمان -ئەگەر تا ئەندازەیەكیش بێت- مەبەست و نییەتی دانەر بۆ خوێنەرانی كوردزمان بگوازینەوە و، ئاشنایان بكەین بە جیهانێكی نوێ و، سەركەوتوو بووبین لە دەربڕینی ئەو ئازارر و، خەم و، دڵسۆزی و، خۆشەویستی و، فیداكارییەی كە لە هەریەكێك لە دێڕەكان و لە خامە بەپێزەكەی ئەم مامۆستا بەڕێزەوەە دەچۆڕێت.